Абдыкерим Муратов

Ушул тапта дүйнө коронавирус пандемиясынан катуу чочуп турганда Орто Азияда жашап өтүп, дүйнөлүк медицина илимине орто кылымда эле таң каларлык ачылыштарды киргизген Абу Али ибн Сина эске келет.

Мурза Гапаров жашаган мезгил бизден канчалык алыстаган сайын анын жазгандары ошончолук жакындап, чыгармаларын издеп окуй турган болдук. Анын өзүнчө себеби бар.

Коронавирус кимдин ким экенин көрсөтүп койду. Тартип кайда, күчтүү өлкө кайда, кайдыгерлик эмне, кырсык кандай экенин таанытты. Элди чочутту, адистерди алдастатты, министрлер бел чечпей иштеп четинен кулады.

Улуу гуманист, ойчул, акын жана тарбиячы, дин таануучу Жалал ад-Дин Руми Чыгыш адабиятынын Абдурахман Жами, Алишер Навои, Абай Кунанбаев, Тоголок Молдо, Молдо Нияз сыяктуу улуу акындарынын чыгармачылыгына жол көрсөткөн.

Барпы Алыкул уулу — кыргыз төкмөлөр маданиятынын туу чокусунда тургандардын бири. Ал махабат ышкысы, өлүм-өмүр, жашоонун маңызы, жакшылык-жамандык тууралуу миңдеген сап ырларды жараткан.

Кул Кожо Акмат кыргыздардын актыкты тааный билишине жана диний дидактиканын калк арасына таралышына педагогдук да, теологдук да, акындык да таасирин катуу тийгизген.

Кашкарлык Махмуддун "Түрк сөздөрүнүн жыйнагы" — жалпы түрк элдерине орток мурас жана анын авторунун Ысык-Көлдө туулгандыгы ошол кылымдарда эле биздин жерде илим-билимдин өскөндүгүн даңазалоочу көрүнүш.

"Коркут ата китеби" ("Китеби деде Коркуд") — түрк элдеринин көп уруулары жана тайпалары биздин аталардын калтырган мурасы деп сыймык менен айтып келе жаткан орто кылымдагы огуздардын (огуз-кыпчактардын) бизге жеткен адабий эстелиги.

"Жакшынын өзү өлсө да, сөзү өлбөйт" дегендей, таамай кептери макалга айланып кеткен Асан Кайгынын тарыхый инсандыгына караганда уламыштык каарман экендигин көбүрөөк айтабыз.

Токтогул ырчынын качан туулуп, кай жерде жашагандыгы тууралуу бирдиктүү маалымат дээрлик жок. Эл арасында анын аты кылымдардан бери акындык талантты өлчөөнүн бийиктиги катары айтылып келет.

Тарыхтын узак жолунда ошол жолдун орчундуу ордун ээлеп, тарых кыймылын түп-тамырынан бери башка нукка бурган инсандардын бири бул, албетте, Чыңгыз (Жеңгиз) хан. Анын өмүрү, жеңиштери жана жеңилиштери ушул күнгө чейин ар түрдүү көз карашта айтылып келет.

Кеңеш Жусупов кара сөзчү гана эмес, тарыхый темадагы изилдөөлөрдү, очерк, публицистикаларды жазып, кыргыз адабиятында өз ордун татыктуу ээлеген. Анын чыгармачылыгында Алыкул Осмоновдун акындык тагдыры тууралуу "Ыр сабындагы өмүр" деген эссесинин мааниси өзгөчө.

Узакбай Абдукаимов XX кылымдын 30-жылдарынан тартып эле өмүрүн кыргыз адабиятын өнүктүрүүгө, агартуу, котормо жана басма тармагына жумшап келсе да, анын эң көрүнүктүү классикалык чыгармасы бар. Ал — "Майдан" романы.

Дүйнөлүк адабияттын салтын кыргыз адабиятынын табылгалары менен ашташтырып, улуттук сөз өнөрүнө өткөн кылымдын 60-жылдарында жаңы муун, же "жаңы генерация" келди. Ошол "алтымышынчылардын" катарында университеттин студенти Мурза Гапаров да болгон.

Алыкул Осмонов лирикалык поэзиянын теңдешсиз чебери, анын көпчүлүк ырларында акындын кайталангыс таланты даана көрүнүп турат. Чыгармаларынын катарында Ысык-Көл тууралуу ырларынын түрмөгү да өзгөчө орунда.