Абдыкерим Муратов

Чубак — "Манас" эпосундагы кырк чоронун бири, жоого каршы тартынбай барган, Манас баатырга эчен жолу намыс алып берген каарман. Анын бүтүндөй жашоосу, эрдиги Манас үчүн, кыргыздардын эркиндиги үчүн арналган. Азыркы күнгө чейин эл арасында "Манастан Чубак кем бекен", "Жоону сайса ким сайды, аты калды Манаска" деген ылакап сөздөр айтылып келет.

Алмамбет — "Манас" эпосундагы башкы каармандардын бири, ал Манас баатырдын оң колу, согуш тактикасын мыкты өздөштүргөн көрүнүктүү кол башчы, чыгармада трагедиялуу тагдырдагы инсан. Азыркы күнгө чейин кыргыз элинде балдарга Алмамбет деген аттар коюлуп, достуктун символу катары ардакталып келет.

Кошой — "Манас" эпосундагы эл абдан күтүү менен кабыл алган каармандардын бири. Анын аты азыркы күнгө чейин кыргыз жерин тайманбас коргоочу, баатырды тарбиялаган акылман насаатчы, далысы жерге тийбеген балбан катары калк ичинде даңазаланып келет.

"Манас" эпосундагы каармандардын бири Бакай азыркы күнгө чейин акылмандыктын өрнөгү, даанышмандыктын үлгүсү катары атадан-балага, муундан-муунга, доордон-доорго мурасталып айтылып келет.

"Манас" эпосу кыргыз рухунун туу чокусу катары кылымдар бою оозеки айтылып келет. Башкы каарманы Манас өз улутун эркиндикке чыгарып, элди тышкы жана ички душмандардан коргоп, азат кыргыз дөөлөтүн мамлекет катары түптөйт.

"Манас" эпосунда "үзүлгөндү улаган, чачылганды жыйнаган" Каныкей Манас баатырдын жары гана эмес, сулуулуктун, уздуктун, акылмандыктын символу катары кыргыз кыйырында кылымдар бою аялзатына идеал катары жашап келет.

Чыңгыз Айтматовдун тагдыры, таржымалы XX жүз жылдыктагы совет адабиятынын курамында турган орус жазуучуларынын өмүр баяны жана чыгармачылыгы менен тагыз байланышта болду. Жазуучунун орус совет жазуучулары тууралуу ойлорун, пикирлерин топтоп чыктык. Бул тууралуу 13 фактыны сунуштайбыз.

Чыңгыз Айтматовдун жазуучу катары калыптануусунда, дүйнөгө таанылуусунда классикалык орус адабиятынын, XIX кылымдагы орус жазуучуларынын орду өлчөөсүз чоң болгон.

Бекмурат Кумар уулу өлгөндө кадимки Шабдан баатыр "эми Манас чындап өлдү" деген экен. Ошол жарчы, төкмө, санжырачы, манасчы тууралуу бизге жеткен маалыматтар өтө аз.

Айтматов ааламдык алкактагы жазуучу экени тангыс нерсе. Башкалар Айтматовду бөтөн улуттун өкүлү катары таанып, чыгармачылыгына баа берип бүтпөй келет. Ал эми ирегелеш жашаган элдин бири өзбек боордоштордун өз жазуучусуна айланды.

Бир убакта Ала-Тоо жеринен Анадолуга ат минип кеткен түрк боордоштор кыргыз жазуучуну өзгөчө кабылдап, пир туткан.

Кытай — Чыгыш жана Борбордук Азияда жайгашкан расмий Кытай эл республикасы (КЭР) деп аталган мамлекет. Ал өлкөдөгү кыргыздар мамлекеттин аталышын "Жуңго" ("Ортодогу мамлекет"), кытай калкын "хунзулар" деп аташат.

Ар бир адам өткөн күндөрүн эстеп, жакшы учурларын сагынып, айрым окуяларды жадынан чыгарбай жат алып, кээ бир адамдардын жүрүш-турушун күнү-күнкүсүндөй мээсинин бир бурчунда сактап жүрөт.

Чыңгыз Айтматовдун кичи мекени болгон Шекер айылы жана жалпы эле Талас өрөөнү чоң дүйнө менен темир жол аркылуу ушул Маймак бекети аркылуу байланышат. Ал жерден поезддер Чыгыштан Батышка, Батыштан Чыгышка тынымсыз өтүп тургандай, адамдардын тагдырлары да Чыгыштан Батышка, Батыштан Чыгышка ташылып турган. Ошолордун ичинде Чыңгыз Айтматов да болгон.

Чыңгыз Айтматовдун "Жамийла" повести жарык көргөндө аны француз тилине которуп, дүйнөлүк маданияттын чордону болгон Париж шаарынан "сүйүү тууралуу дүйнөдөгү эң сонун баян" деп кыйкырып, аталган чыгарманы жалпы адамзатка окуп чыгуу үчүн сунуш кылган жана кыргыз жазуучусун эл аралык деңгээлге алып чыккан Луи Арагон болгон.