Кыргызстандын атайын жана толук ыйгарым укуктуу элчиси Нургазы Кемелбаев 80 жашта. Кыргызстан дипломаттар коомунун ардактуу төрагасы Дипломатиялык академия менен Кыргыз улуттук университетинде сабак берет. Кемелбаев дипломатиядан тышкары адабиятка да жакындыгы бар. Алгачкылардан болуп шотландиялык акын Бёрнстун ырларын англис тилинен кыргыз тилине түз которгон. Андан кийин индус элинин "Махабхарата" эпосун Кыргыз эл жазуучусу Кеңеш Жусупов менен биргеликте кыргыз тилине оодарган. Кызыгы, Нургазы Кемелбаев кыргыздардын арасынан алгачкылардан болуп СССРдин дипломатиялык академиясын бүткөн. Нигерияда Союздун эң акыркы жана Россиянын эң биринчи башкы консулу болуп иштеген. Өлкөбүз эгемендүүлүк алгандан кийин ТИМдин Казы Дикамбаев атындагы Дипломатиялык академиясынын пайдубалын түптөгөн.
— Элчи болууну кыялданчу белеңиз?
— Жок, бала кезимден журналист болсом деген кыялым бар эле. Жети-Өгүз районундагы Чоң-Жаргылчак айылындагы мектепте 5-класста окуп жүргөндө "Кыргызстан пионери" гезитине макала жазып жүрдүм. 1959-жылы Барскоон айылындагы орто мектепти артыкчылык менен бүткөндөн кийин Кыргыз мамлекеттик университетинин журналистика факультетине тапшырууга келдим.
Катчы чымын-куюн түшүп анын буйругун аткарды. Тиги киши чогулуш бүткөндөн кийин мени катчы аркылуу кабинетке чакыртты. Кирсем, бир топ мугалим бар экен. Жанагы карыя мени окууга аларын айтты. Чынында эле өзү убада бергендей бүт экзамендерди тапшырганча көз салып жардам берди. Ошентип чет тилдер факультетинин англис тил бөлүмүнө өттүм. Көрсө мени чет тилдер факультетинин деканы Виталий Михайлович Карпов колдогон экен. Мурда ал СССРдин ТИМинде тилмеч болуп иштептир. Белгилүү тилчи Евгений Поливанов жана тарыхчы Александар Бернштамдын үзөңгүлөшү кандайдыр бир себептер менен Кыргызстанга отурукташып калыптыр.
Мугалимдерибиз бизди абдан жакшы окутушту. Бул факультет кыргыз дипломаттарынын бир тобун даярдады. Мен университетти бүткөнчө Карпов көмөк берип жүрдү. Виталий Михайловичтин "Нургазы, келечекте элчи болосуң" деген көрөгөчтүгү мен үчүн Кыдыр ата менен жолуккандай болду. Айтканындай эле СССР менен Кыргызстандын чет өлкөдөгү элчиликтеринде иштедим. Мага КРдин атайын жана толук ыйгарым укуктуу элчиси наамы берилди. Карповдун көзү өткөнчө катышып турдум.
— Эмгек жолуңуз кандай башталды?
— 1964-жылы Кыргыз мамлекеттик университетинин чет тилдер факультетинин англис тилин бүткөн соң мени мугалим кылып алып калышты. Бирок атам каза болуп, энемди караш үчүн университетти таштап Чоң-Жаргылчак айылына кеткенге туура келди. Барскоон орто мектебинде мугалим болуп иштей баштадым. Ошол мектепте иштеп жүргөн учурда Жети-Өгүз районунун партиялык аткаруу комитетине инструктор кызматына которулууга сунуш түштү. Дароо макул болдум. Ал жерде бир жыл иштегенден кийин Кыргыз ССРинин Борбордук комитетинин катчысы Бейше Мураталиев мени Фрунзе шаарына чет өлкөлөр менен достук жана маданий байланыш боюнча кыргыз коомуна иштегенге чакырды. Бейше Тоголоковичтин сунушу менен бул коомго жумушка өттүм. Бул уюм СССР менен чет мамлекеттер ортосунда чоң роль ойночу. Чет өлкөдө ар бир союздук республиканын экономикалык, социалдык жана маданий жетишкендиктерин пропагандалап, мамлекеттик достук коомдору менен тыгыз байланышта иштечү. Бардык жакта филиалдары бар эле. Ушул коом кыргыз дипломатиясы үчүн далай кадрларды даярдап берди. Уюмдан Кыргызстандан биринчи жолу мени Индиянын Бенгалия штатынын борбору Калькутта шаарындагы филиалдын жетекчисинин орун басары кылып жөнөтүштү. Калькутта калаасында сегиз жыл иштедим. Менин дипломатиядагы жолумда Индиянын орду чоң.
— Индияда жүргөндө эсте калган күндөр көп эле болсо керек...
Индус элинин китепке кастарлап мамиле кылганы мени таң калтырды. Улуттук китепканасынын жетекчилигине мамлекеттеги саясий жана маданий ишмерлердин арасынан аябай тандап коюшат. Бул китепкананын архиви абдан бай, Чыңгыз хан тууралуу эле бир имаратка бата турган материал жыйналган. Мындан сырткары, Индияда Азияны изилдөөчү коом бар. Ушул коомдун архивинде Борбордук Азия жөнүндө ар түрдүү илимий материалдар бар. Индус калкынын байыркы тарыхы менен маданияты мага аябай таасир калтыргандыктан, кийин "Махабхарата" эпосун кыргыз тилине белгилүү Кыргыз эл жазуучусу Кеңеш Жусупов менен биргеликте котордум.
— Баса, студенттик кезиңизде англис тилинен кыргызчага шотландиялык акын Роберт Бёрнстун ырларын которгон экенсиз?
— Ооба, англис тилинен түз которгом. 1964-жылы "Ала-Тоо" журналынын биринчи санына чыккан. Ушул адабий котормом үчүн эң биринчи гонорар алгам. Ырларымды Чыңгыз Айтматов абдан жактырып, мени атайын издеп таап, таанышканбыз.
— СССРдин дипломатиялык академиясында кандайча окуп калдыңыз?
— 1980-жылы Индияда иштеп жүргөн учурда Кыргыз ССРинин Министрлер кеңешинин төрагасы Султан Ибраимов мага СССРдин дипломатиялык академиясына окуганга жолдомо берди. Бул окуу жайда эки жыл окуп, кыргыздардын арасынан алгачкылардан болуп мен бүттүм. Академияны Союз ураганга чейин менден кийин Кыргызстандан Кеңеш Кулматов жана Марат Усупов аяктады. 1985-жылы Кулматов СССРдин кыргыздан чыккан биринчи элчиси болду. Белгилей кетчү жагдай, Кеңеш Кулматович СССРдин да, Россиянын да элчиси болуп иштеди. Ал эми Усупов Түштүк Йеменде дипломатиялык карьерасын баштап, өлкөбүздүн атайын жана толук ыйгарым укуктуу кенже элчиси наамына чейин жетти.
— Дипломатиялык академияны бүткөндөн кийин Нигерияда СССРдин башкы консулу болуп иштеген экенсиз. Ушул өлкө кайсы өзгөчөлүгү менен эсиңизде калды?
1990-жылы май айында Нигериянын Аджаокута шаарындагы башкы консулу болуп дайындалдым. Буга чейин ал кызматта жердешибиз Марат Саралинов иштеген. Экөөбүз ошол жерден жолуктук. Ал кийин КРдин атайын жана толук ыйгарым укуктуу элчиси болду. Аджаокута калаасында советтик адистер Нигерия үчүн металл иштетчү завод куруп жатышкан, 3800 советтик жаран бар болчу. Алардын көпчүлүгү колунан көөрү төгүлгөн усталар эле. Нигериянын элитасы мамлекеттик кызыкчылык үчүн СССР жана Россия менен бир тыйынга чейин эсептешкени өзгөчө эсимде калды.
