Коронавирус бул тармактын ишин үзгүлтүккө учуратты. 1-майдан тарта Кыргызстанда акырындап ишкана-мекемелердин иши жанданып, кийим саткан базарлар, соода борборлору, жарнамалык агенттиктер, туристтик фирмалар ишин жандантты. Коомдук транспорт кайрадан жүрө баштаган.
Айрым чектөөлөр дагы да уланууда, эл көп чогулган, массалык иш-чараларга салынган тыюу алына элек. Ал эми кафе-ресторандар 50дөн ашык киши кабыл ала албайт. Той-салтанат уюштуруучулар бул тармактагылар таптакыр ишсиз калганын билдиришет. Официант, тамада, зал жасалгалоочу, музыкант, бийчи, фотограф, ашпозчулар бир нече айдан бери жумушсуз отурушат.
Алар биргелешип өкмөткө кайрылуу да даярдашууда. Санитардык ченемдерди бекем сактоо шарты менен азем-кечелерди өткөрүүгө уруксат берүүнү өтүнүшөт. Аталган тармактын өкүлдөрү менен баарлашып, жагдайдан чыгуунун жолун кантип эптештирип жатканын сурадык.
Насыя ала коюп, карызга баттык. Зал жасалгалоочунун көйгөйү
Декоратор Улукбек Шаршенов беш жылдан бери үлпөт тойлор үчүн зал жасалгалайт. Алдыдагы сезонго кандай күч жумшап даярданганын, зарыл болгон бардык материалдарды сатып алып койгонун айтат.
"Ишибиз сезондук болгондуктан, алдын ала камынабыз. Быйыл баары биз болжогондой болбоду. Насыя алганбыз, жасалгалоочу материалдарды сатып алганбыз, даана сызга отуруп калдык. Карызыбызды кантип төлөйбүз деп баш катырып жатабыз, себеби банктар төлөө мөөнөтүн узартып беришкен жок", — дейт декоратор.
Улукбектин жамаатында 12 киши эмгектенет, бир топ жылдан бери чогуу иштеп, бир үй-бүлөдөй эле болуп калышкан.
"Жамаатым ишсиз калды. Жетекчи катары алар дароо жаңы иш таап албай тургандыгын же ишмердик чөйрөсүн алмаштырып кете албасын түшүнгөм. Өзгөчө кырдаал убагында аларга азык-түлүк менен жардам берип жаттым", — дейт ал.
Ушул тапта ал акча табуунун башка жолдорун караштырууда, бирок кырдаал азырынча айкын эмес. Мурдагы калыбына келүү үчүн командага кеминде эле жарым жылдай кетет.
Чоң долбоорлор үзгүлтүккө учураганы менен такыр отуруп калган жокпуз
Назгүл Жаңыбаева жетектеген ивент-агенттик массалык майрамдарды гана эмес, ири иш-чараларды (форум жана конференциялар) да уюштуруп келет.
Коронавирус компаниянын ири долбоорлорун токтотуп койду. Быйыл жайда Назгүлдүн командасы чоң фестиваль өткөрмөк. Анда келе тургандар, демөөрчүлөр жана өнөктөштөр менен баары макулдашылган...
Бирок өзгөчө кырдаал киргизилгени агенттик башка кызмат көрсөтүүгө басым жасоону чечип, "сырттан" активдүү иштөөгө өткөн.
"Той-салтанат жана ишкерлер дүйнөсүндөгү иш-чараларды уюштуруудан тышкары биз келишим боюнча логистикалык колдоо да көрсөтөбүз. Өзгөчө кырдаал убагында биз дал ушул багытты өрчүттүк. Ар жагынан тосулган катаал шарттарда биздин кызматкерлер зарыл товарларды таап, даректерине жеткирип жатышты. Гуманитардык жардамды, дары-дармек, бет кап, спирт тапшырып, врач жана чек арачыларга товар жеткирдик", — деп айтып берди Назгүл.
Бирок баары бир компаниясы материалдык зыян тартты. Бул жалгыз карантинге гана эмес, валюталык рыноктогу өйдө-ылдый абалга байланыштуу.
Азыр агенттик онлайн-рынокко ыктоодо, өз кызматтарын санариптештирүү менен алек. Назгүлдүн пикиринде дал ушул багыт – кыйынчылыктан чыгуунун жалгыз жолу. Ал көптөгөн ивент-ишканалардын абалы дале оор экенин белгилейт. Өзгөчө кырдаал жана карантин алардын ишмердигин таптакыр сызга отургузганын айтат.
Тамада айылга кетип калды, учурда чарба иштетүүдө
Алып баруучу жана саунд-актёр Урмат Борченовдун бул боюнча өзүнүн көз карашы бар. Бул чөйрө олуттуу зыянга учурады, бирок каатчылык бул кесипке кокусунан кабылып калгандарды электен өткөрдү деген ойдо.
"Кудай жалгап, айрым алып баруучулар өзүнүн мурдагы кесибине кайра кайтышты. Кайсы бир деңгээлде мунун жакшы жагы да бар. Анткени тамадалык оңой эмес. Бир-эки костюм сатып алып, эки-үч видео көрүп эле алып баруучу болуп чыга келбейт. Азыркы кырдаал бүткөндө алардын мыктыларына суроо-талап кайра күч алат", — деди ал.
Борченов өзү, кесиптештери кантип жолун таап жатканын айтып берди.
Учурда алып баруучу өзүнүн Youtube каналын элге таанытууга аракет кылып, кайсы бир кезде иштеп кеткен телеге кайтууну ойлонууда.
Чектөөлөр алынса деле бул чөйрөнүн толук жанданышын жакында күтүп болбойт дейт тамада. Анын көз карашында ивент-индустрия бир жылдан кийин гана толук ишке киришет.
Ресторандын менеджери: ипотеканы төлөөгө каражат жок
Бишкектеги ресторандардын биринин менеджери Мыктыбек Таласбаев эң кирешелүү убакта күн сайын банкет өткөнүн эскерди. Айтымында, айына 25-26 той-топур өткөрүлчү.
"Акыркы жылдары ресторандар үчүн сезон бир жылга созулуп калган. Январдан мартка чейин баа төмөндөгөнү менен кызматкерлерге маяна төлөөгө жетер эле. Июлдан декабрга чейин кирешелүү убак болчу. Ал эми азыр эч нерсе жок", — деди ал.
Биздин каарман өзү да оор абалга кабылганын жашырбайт. Топтогон тыйыны жумушсуз отурган эки айга жеткен. Бүгүнкү күндө колундагысынын баары түгөндү.
"Акчам калбай калды, бирок насыяны төлөө зарыл. Ипотекам бар, аны кантип төгүп бүтөрүмдү элестете да албай турам", — дейт ал.
Ырчынын абалы: автоунаамды сатууга аргасыз болдум
Вокалист Руслан Асанкан 10 жылдан ашуун профессионалдык музыка менен алек. Кыргызстандын намысын эл аралык сынактарда коргоп жүргөн. Азыр ал башка кесиптештериндей, бул чөйрөдөгүлөрдүн башка өкүлдөрүндөй эле жумушсуз калды.
"Карантин жашообузду астын-үстүн кылды, анткени буга чейин чыгармачылык менен гана өмүр сүрүп келгенбиз. Булардын баары башталганда биздин ишмердик токтоп каларын туюп, бир аз тыйын топтоого тырыштым, бирок ал деле жетпей калды. Автоунаамды сатууга туура келди, ал деле жетишсиз болду", — дейт ырчы.
Вокалист көптөгөн кесиптештери үй-бүлөсүн багуу үчүн кымбат баалуу техникаларын сатууга аргасыз болгонун да айтып берди.
Ресторан ашпозчусунун жардамчысы: тапканым нанга жетет
Борбор калаадагы банкеттик ресторандардын биринин жардамчы ашпозчусуна күн сайын кесиптештери, кол алдында иштегендери телефон чалышат. Качан жумушка чыгабыз деп сурашат. Бирок Мурат Канатбеков аларга эмне деп жооп берерин билбейт. Кыргызстандык ашпозчу өзүнүн чоң үй-бүлөсүн багуу үчүн курьер болуп иштөөдө.
"Аптасына 1000-1500 сом колго тиет, шам-шум эткенге жарайт. Иш табыш оңой эмес, азыркысын деле жоготкуң келбейт. Кайра мурдагы ишке кайтабыз деген эле ой кармап турат. Эгер ресторандар ачылбаса, ишти алмаштырууга мажбурбуз. Анткени акча жок", — дейт ал.
"Ресторанга караганда маршруткада коопсуз деп ойлобойм. Бизге иштөөгө уруксат беришсе, имараттын аянтына жараша меймандардын санын жөнгө салмакпыз. Конокторду коопсуз аралыкта отургузуп, баарынын дене табын өлчөп, маалыматтардын баарын көзөмөл журналына каттап турмакпыз", — дейт ашпозчу.
Фотограф: чакан буюртмалар менен жан багуудабыз
Фотограф Никита Черепанов үйлөнүү үлпөттөрү жана ири иш-чараларда сүрөт тартчу. Азыр кичинекей буюртмаларды алууда, мисалы, баш кошууга камынган жаштардын махабат баянын (lovestory) тартуу менен алек.
"Айрым кесиптештерим так бир ишке, маселен, жарнама тартууга адистешип алышты. Карантин маалында жаңы ачылган, тагыраагы, тааныта турган жаңы продукция чыкпады. Демек, буюртма да жок. Балдардын кай бирлери тамак жеткирип акча табууга киришкенин көрдүм. Чектөөлөр дагы улантылса, мындан ары эмне менен алектенем деп мен да ойлонуп жатам. Сүйүктүү ишибизге кандай күч, канча убакыт жумшаганыбызды ойлогондо ич ачышат", — дейт Черепанов.
Көпчүлүк күзүндө коронавирустун экинчи толкуну келерин ойлоп санаага батууда. Эгер андай жагымсыз жоромолдор чын чыгып калса, кантип күн көрөрүбүздү элестете да албайм дейт ал.
