Талибдер жаңы түзүлүп жаткан өкмөткө аялдарды чакырып, тышкы саясатта демократияны далилдегиси келгени менен ушу тапта каршылык көрсөткөн Панджшерде согуш жүрүп, "макул болбогон" жай тургундарды атып жатышат (паранжасыз жүргөн аялдарды да). Өлкөдө окуя кандай өнүгүп жатканына аскер баяндамачысы Александр Хроленко сереп салган.
"Талибан"* согушкерлери 18-август күнү Нангархар провинциясында улуттук желекти колдоп митингге чыккандарды көздөй ок атты, өлгөндөр да, жаракат алгандар да бар. Тажикстан менен чектешкен Тахар провинциясында талибдер көчөгө паранжа жамынбай чыккан аялды атып салышты. Бирок өзүн-өзү көрсөткөн бийлик элден курал-жарак менен ок-дарыны өткөрүп берүүнү талап кылып жатат. Мындай фактылар менен өлкөдөгү туруктуулукту болжоп болбойт.
"Талибан"* террордук кыймылынын жетекчиси, молдо Абдул Гани Барадар буга чейин Катардан Кандагарга салтанаттуу кайтып (20 жылдан кийин), бирок азырынча "эмир" кызматына расмий кирише элек. Өкмөт кантип түзүлөрү бүдөмүк. Ислам эмирлиги мамлекеттик түзүлүш катары кабыл алынбай турганын айткан жакынкы жана алыстагы коңшулардын сөзүн талибдер кулак сыртынан кетирүүдө.
Буга чейин ислам республикасынын вице-президенти Амрулла Салех өлкө башчысы качып кеткен соң талибдерден бош турган Панджшер капчыгайында президенттин милдетин аткарууга киришкенин жар салган. Ошол эле жакта өкмөттүк аскерлерди улуттук баатыр Ахмад Шах Масуддун уулу Ахмад Масуд жетектеп жатат. Панджшерге түндүк тараптан маршал Абдул Рашид Дустум башында турган афган армиясынын 10 миң аскери багыт алганы айтылган.
Масуд афгандыктарды талибдерге каршы биригүүгө чакырган. Салгылашуу Панджшерде эле жүрүп жаткан жок, талибдер Парван провинциясына чектеш Чарикар районунан да куулду. Афганистан кайрадан ири жарандык согуштун босогосунда турат.
Таң калычтуу жаңылык
Талибдердин Афганистанда баңгизат өндүрүшүн токтотуп, жаңы экономика түзүү, жай тургундардын тынчын албоо жана болочок өкмөткө аялдарды тартуу жөнүндөгү убадалары парадоксалдуу көрүнөт.
Туруктуу кирешени ушу тапта баңгизат бизнеси гана шарттап турат. Эл аралык финансылык жардамдын жолу буулган. АКШ талибдерди санкция менен коркутууда. Айыл чарба менен өндүрүш дээрлик токтоп калган. Батыш өлкөлөрүнүн жардамы буга чейин деле кумга сиңген суудай жок болуп кетчү. Евробиримдиктин гуманитардык катастрофаны алдын алуу үчүн талибдер менен диалогго баруу тилеги (кыймылдын легитимдүүлүгүн тааныбастан) реалдуулуктан өтө эле алыс, анткени Батыштын бардык өлкөлөрү Кабулдагы элчиликтерин чыгарып кетти.
Аялдарды деле тамга камап койбосу анык, ошентсе да паранжасыз көчөгө чыгууга тыюу салынат, жаза өтө катуу. Паранжанын акыркы убакта баасы өсүп кеткени да бекеринен эмес.
Бул жерде "Талибан"* көйгөйдүн бир чети гана экенин түшүнүү керек. Афганистандын аймагында ондогон террордук уюм бар, белгилүүлөрү — "Ислам мамлекети"*, "Жебхат ан-Нусра"*, "Түркстандын ислам кыймылы"*. Алардын программасы менен ыкмалары талибдердикинен кем калышпайт, ал эми АКШ менен НАТО аскерин чыгарып кеткенден кийин эч коркпостон Афганистанды байырлап калышат.
Террордук уюмдардын гүлдөп өсүшү үчүн бардык шарт бар, жаңы мүчөлөрдү азгыруу, идеология менен күчтү түндүк тарапка, Борбордук Азияга багыттоого жол ачылат. Талибдердин өкүлү Забиулла Муджахиддин "аймагыбызды үчүнчү өлкөлөргө каршы пайдаланууга эч кимге жол берилбейт" деген убадасы куру сөз, ал эми "Аль-Каида"* менен кызматташуу — көп жылдан берки тажрыйба. Андан жок дегенде сөз жүзүндө баш тартканын көрбөдүк.
Россия жардамы
Талибдердин Кабулду алышы (аскердик төңкөрүш) аймактык коопсуздук системасына чоң коркунуч жаратат, афган окуяларынын кесепетин божомолдоп болбойт. Россиянын ТИМи менен Коргоо министрлиги маал-маалы менен билдирүү жасаса да Москванын "Талибан"* менен дипломатиялык мамиле түзүү ниети жок. Мурдагыдай эле талибдердин бийлигин Бириккен Араб Эмирликтери шашып тааный салды.
Москва Тажикстандын 201-бөлүгүнө заманбап курал-жарактын түрүн берип кыйла күчтөнттү. Мындай аракет Афганистандан келчү кооптуулукту жок кылууга багытталган.
* — Кыргызстан, Россия жана бир катар мамлекеттерде тыюу салынган уюм.
Аскерий баяндамачы Александр Хроленконун Telegram каналына жазылыңыздар.
