Таң заардан иш баштоону эч кимдин кыртышы сүйбөсө керек. Биз, журналисттер деле, ошол. Бирок бул ирет эч ким күбүрөнүп-сүйлөнбөдү. Түндүн бир оокумунда, тагыраак, 3.30да ойгонуп, "Манас" аэропортуна бармак болдук. Өлкөдө кырдаал өтө олуттуу, мындайда таттуу уйкунун бузулганына ким кейимек?..

Учак көрүндү. Акыры белгиленген тилкеге россиялык Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин атайын борту келип конду. Андан кай бири жеңил футболка, айрымдары жылуу күрмө кийген, бирок баары тегиз бет кап тагынган кишилер түшө баштады. Анткени алар — дарыгерлер, сактануу эрежелерин так билишет. Капыстан "Кош келиңиздер!" деген эркек кишинин үнү жаңырды. Катарыбызда турган журналисттердин бири экен, чыдамы кетип, кыргыз жергесине аяк баскан дарыгерлерге өзү салам айтууну чечти көрүнөт. Андан башка кесиптештерибиз да өрнөк ала саламдашып, ыраазычылыктарын билдирип киришти. Бет кап тагынган врачтардын жылмайганы көздөрүнөн байкалып турду... Бул жакта аларды илгери үмүт менен күтүп жатышканын түшүнүштү.

Бир аз мурун эле Кыргызстандагы эпидемиологиялык кырдаал мынчалык көзөмөлдөн чыгып кетерин эч ким элестете да алган эмес. Илдетке кабылгандардын алгачкылары март айында эле катталган. Анда республика кооптуу инфекцияга туруштук берүүгө толук даярдай эле сезилген. Бүт өлкө аймагына өзгөчө кырдаал режими киргизилип, ал эми айрым аймактарда өзгөчө абал жарыяланган. Бишкек жана Ошто санитардык блокпосттор коюлуп, азык-түлүктөн бөлөк бардык дүкөндөр жабылган эле.

Бирок бир айлык карантин өлкөнүн экономикасын катуу алсыратып койду. Мисалы, апрелде сооданын көлөмү 40 пайызга кыйрап, республикалык бюджеттин кирешеси 42 пайызга кыскарган. Ресторан жана мейманкана бизнеси таптакыр эле чөгүп, былтыркы көрсөткүчтөргө салыштырмалуу 86 пайызга төмөндөп кеткен.

Карантин жоюлганда көпчүлүк терең дем алып, коркунучтун баары артта калгандай туюлган. Кыргызстан жеңил кутулду, өлүм саны аз деп ойлошкон. Бирок июндун башында илдетке кабылгандардын саны кескин өсүп, ал эми июлда коллапска кабылдык.
Ооруканалар тез эле толуп, медициналык мекемелердин астанасында дем жетпей кыйналган адамдар жайнай баштады. Дары-дармек дароо тартыш боло түштү.

Дарыканалардан сатып алууга да мүмкүн болбой баратты, ал эми алып сатарлар бааны эселентип, ыксыз көтөрүп салышты. Баарынан кооптуусу — врачтар жапырт ооруй баштады. Август айынын башында коронавируска кабылган медицина кызматкерлеринин саны 3 миңге жетти, 73 саламаттык сакчысынан айрылып калдык. Алты миллион калкы бар республика үчүн бул — өтө чоң жоготуу.

Илдетке каршы күрөшкө медициналык окуу жай жана факультеттердин жүздөгөн студенттери, ординатор жана ыктыярчылар жардамга келишти, бирок дасыккан дарыгерлер жетишпей турду. Дал ушул себептен, россиялык врачтардын келиши Кыргызстандын чочулап турган калкынын ишенимин жандырды. Ага кошумча, РФтен тонналаган дары-дармек, биздин өлкө муктаж болуп турган жасалма дем алдыруучу аппарат, рентген аппараттары жана башка жабдуулар алып келинди.

Кыргызстандыктарды куткаруу үчүн миңдеген чакырым жол басып келген беш дарыгер менен баарлашып, бул кадамга аларга эмне түрткү болгонун тыңдадык.

Россиялык медиктер Кыргызстанда кандай жагдайда иштешкенин түшүнүү үчүн аба ырайын салыштыруу деле жетишерлик. Маселен, Уфада, бизге келген врачтардын басымдуу бөлүгү дал ушул жактан, учурда +13 градус болсо, Бишкекте соңку апталарда 37ден төмөн түшкөн жок. Өлкөнүн түштүк аймагы мындан да аптаптуу экенин айтып улутунушту россиялык дарыгерлер. Анткени докторлор нөөмөтүнүн көп бөлүгүндө жеке коргоочу костюм кийүүгө милдеттүү эмеспи. Ошентсе да пульмонолог Лилия Козырева белгилегендей, дал ысык климат кыргызстандыктарды өпкөнүн көп көйгөйлөрүнөн сактады.

Дал ушул себептен, республикада пульмонологдордун саны өтө аз эле. "Коронавируска чейинки доордо" кыргызстандык дарыгерлердин арасында бул адистикке талап дегеле болгон эмес. Качан гана өлүмгө тушуктурчу COVID-19 вирусу каптаганда, пульмонологдор зарыл экени анык болду.

30 жылдык тажрыйбасы бар пульмонолог Лилия Козыреванын пайдасы көп тийди. Бир нече жуманын ичинде эле ал Кыргызстандын дээрлик бардык облустарын кыдырып чыгууга үлгүрдү. Кесиптештерине тажрыйбасы менен бөлүштү.

Компьютердик томография аппараттарынын жетишсиздиги да жагдайды ансайын курчуткан, аларсыз так диагнозду коюу оңой эмес. Доктор айым түшүндүргөндөй, рентген да өпкөдөгү бардык өзгөрүүлөрдү аныктай албайт.

Коронавирустук инфекцияга кабылып, сакайган кыргызстандыктардын көпчүлүгүндө антитело табылбаганы туурасында да пикирин билдирди.

Козырева жергиликтүү бейтаптардын көз караштарына катуу таасирлениптир. Кыргызстандыктардын ооруну чыдамкайлык, сабырдуулук менен көтөрүп, жашап кетүү үчүн жаны кыйналып турганына да карабай баарын так аткарганы менен айырмаланарын белгиледи.

Уфада анестезиолог-реаниматолог Константин Золотухин эмгектенген клиникадагы 6-апрелдеги суук кабар бүт дүйнөгө тарайт. Республикалык клиникалык ооруканада кант диабетинен жабыркап жүргөн улгайган бейтап COVID-19дан көз жумат. Дароо катаал карантин киргизилип, бейтаптарга жана медициналык персоналга эки апталык мөөнөткө оорукананын аймагынан чыгууга тыюу салынат.

Золотухин да таңда жумушка келип, 14 күн үй бетин көрбөй турганын түшүнгөн врачтардын катарында эле. Ошол күндөрдү эскериш кыйын экенин жашырбайт.

Бул илдет менен күрөшүүдөгү ошол тажрыйбасынан соң врач Кыргызстанга келүүгө дароо эле макулдугун берген.

Кол кабыш кылууга келген россиялык медиктерди кырдаал курчуп турган жактарга бөлүштүрүшкөн. Константин Золотухин Бишкекке бөлүнгөн, себеби эпидемиянын алгачкы соккусуна дал борбор калаабыз кабылбадыбы.

Дарыгер көптөгөн кыргызстандыктар социалдык абалынан улам илдеттен тийиштүү түрдө коргоно албаганына кейиди.

Константин мырза да кыргызстандыктардын кулагына күн сайын куюлуп келе жаткан эле кеңештерди кайталады. Себепсиз тышка чыкпоо, айланадагылар менен байланышты азайтуу, антисептик колдонуу жана коргоочу бет кап тагынууну эстен чыгарбоого чакырды.

Башкырдык анестезиолог-реаниматолог Радик Надыргулов өлкөнүн түштүк борбор калаасына туш болгон. Дарыгер Оштогу оор абалдагы бейтаптарды ажалдан арачалоого тырышты.

Бир убакта өзү да медицинанын күчү менен аман калган. Наристе кезинде сокур ичегисин алдырган операциянын оор кесепетинен врачтар тиги дүйнөнүн оозунан сууруп алышкандай эле болгон.

Надыргулов Кыргызстанга келерден мурун жергиликтүү врачтар менен иштешип кете аламбы деп чочулаганын моюнга алат. Кудай жалгап, чочулаганындай болбоду.

Реаниматолог дарылоонун интернетте тараган жалган протоколдору көп көйгөй жаратканын, аларда болбогон нерселер жазылганын түшүндүрдү.

Өзү билип дарылана берүү көп учурда абалды начарлатып жиберерин белгилеген врач кыргызстандыктарды адистерге гана кайрылууга үндөйт.

Уфалык анестезиолог-реаниматолог Сергей Клявлин бир жыл мурун үйлөнүптүр. Бирок ошол убактан бери дээрлик үй бетин көрбөй иштеп келерин айтат.

Анын профессионалдык тажрыйбасы кичи мекенинде гана тургай, Карачаево-Черкессияда да пайдасы тийди. Доктор Клявлин ошол жактагы да кесиптештерине коронавирус менен күрөшүүдө көмөктөшүп келген. Андан кийинки иш сапары эле Кыргызстан болуптур.

Өлкөдөгү өзүн таң калтырган өзгөчөлүктөрдү да атады. Биринчиден, кай убак болбосун көмөктөшүүгө даяр ыктыярчылардын көптүгүнө сүйүнүп, экинчиден, кыргызстандык медиктердин ынтымагына суктанганын айтат.

Илимдин доктору Булат Бакировдун ушул иш сапары кандайдыр бир деңгээлде жолдуу болгондой. Уфадан келген бул дарыгер Караколго бөлүнгөн. Жайы салкын, өлкөнүн бермети болгон Ысык-Көл жапжакын. Анткен менен табияттын кооздугуна суктанууга россиялык врачтардын чолосу деле тийбеди. COVID-19 жуктурган оор абалдагы бейтаптарды сактоо милдетин алар бир саамга да эстен чыгарышпады.

Бакировдун айтымында, оорукана төрт дубал, керебеттер жана медициналык жабдыктар менен гана оорукана атыгып калбайт, анда иштеген врачтар менен ушундай жайга айланат. Ал эми Кыргызстанда бул жагынан абал көңүлдөгүдөй эмес.

Кыргызстанда коронавируска жаңы кабылгандардын саны күн сайын азайып барат, өлүм саны да кыскарды. Бейтаптар азайганы — утурумдук стационарлар жабылып, компьютердик томографияга узун кезек күтмөй токтоду.

Башкыртстандын саламаттык сактоо министринин орун басары Евгений Кустов кыргызстандык врачтар россиялык кесиптештери менен тажрыйба алмашуусу, үйрөнгөнү бат болгонун белгиледи.

Россиялык врачтардын ишин өз кезегинде КР премьер-министри Кубатбек Боронов да жогору баалады. Министрлер кабинетинин башчысы алардын оор күндөрдөгү колдоосу үчүн терең ыраазычылык билдирди.

Адистер жагдай жакшырганы менен көңүлдү жайгарууга али эрте экенин эскертип өтүштү. Алардын айтымында, жарандар мурдагыдай эле бет кап тагынып, эл көп топтолгон жерден оолактап, социалдык аралыкты сактоого тийиш.