00:00
01:00
02:00
03:00
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
Итоги недели
Информационно-аналитическая программа
14:04
55 мин
Между строк
18:05
46 мин
ОГО! Люди и события, которые не оставили нас равнодушными
14:04
48 мин
Жаңылыктар
Жаңылыктар. Чыгарылыш 17:00
17:30
4 мин
Sputnikteн сүйлөйбүз
Канча адам активдерди ыктыярдуу легалдаштыруу өнөктүгүнө катышты?
17:35
25 мин
Ежедневные новости
Ежедневные новости. Выпуск 18:00
18:01
9 мин
Киноблог
Советские кинотеатры Бишкека: золотая эпоха киномехаников
18:10
47 мин
КечээБүгүн
Эфирге
г. Бишкек89.3
г. Бишкек89.3
г. Каракол89.3
г. Талас101.1
г. Кызыл-Кыя101.9
г. Нарын95.1
г. Чолпон-Ата105.0
г. Ош, Жалал-Абад107.1
Көк бөрү
Көк бөрү — ат үстүндөгү эрендердин эр оюну. Ар бир команда каршылаш команданын тай казанына көбүрөөк улак салууга аракет жасайт. Эң көп улак салган команда жеңишке жетет. Оюн учурунда аттар да, ат үстүндөгү улакчылар да чыйралып, эр жүрөктүүлүккө, эпчилдикке, шамдагайлык менен топту жарып кирүүгө тарбияланат.
Көк бөрү
Көк бөрү — ат үстүндөгү эрендердин эр оюну. Ар бир команда каршылаш команданын тай казанына көбүрөөк улак салууга аракет жасайт. Улакты эң көп таштаган команда жеңишке жетет. Оюн учурунда аттар да, атты минген улакчылар да чыйралып, эр жүрөктүүлүккө, эпчилдикке, шамдагайлык менен топту жарып кирүүгө тарбияланат.
Көк бөрүнүн тарыхы
Көчмөндөр коомунда эркектер элин багуу үчүн ууга чыгып, мал-жандыкты аксакал, аялдар жана жаш балдар карап калган. Ошол учурда малга карышкыр тийип, элди түйшүккө салат. Аңчылыктан келген жигиттер буга катуу ачууланып күлүк аттары менен бөрүлөрдүн үйүрүнө бастырып барып, карышкырларды жерден эңип, бири-бирине ыргытып, тартышып ойношкон.
Эреженин киргизилиши
1996-жылы кинорежиссер Болот Шамшиев тай казанды ойлоп таап көк бөрүнүн жалпы эрежесин иштеп чыккан. Ал эми 2001-жылы Бишкекте Эл аралык көк бөрү федерациясы негизделген. Анын курамына Кыргызстан, Тажикстан, Казакстан, Өзбекстан мамлекеттери кирип "Көк бөрү" деген аталыш эл аралык термин катары кабыл алынган.
Аламан улак
Көк бөрүгө эреже киргизилгенге чейин аламан улак өтүп турган. Учурда кышкысын айылдарда ойнолуп келет. Анда теке, торпок жана мамалак тартылат. Мелдештин бирдиктүү эрежеси жок. Ортодогу улакты жерден эңип, топту жиреп чыгып, белгиленген жерге таштаган оюнчуга байге берилет. Айрым учурда улакты бирөөгө ашырып берип да соорун алышат.
Көк бөрү — ат үстүндөгү эрендердин эр оюну. Ар бир команда каршылаш команданын тай казанына көбүрөөк улак салууга аракет жасайт. Улакты эң көп таштаган команда жеңишке жетет. Оюн учурунда аттар да, атты минген улакчылар да чыйралып, эр жүрөктүүлүккө, эпчилдикке, шамдагайлык менен топту жарып кирүүгө тарбияланат.
Көк бөрүнүн тарыхы
Көчмөндөр коомунда эркектер элин багуу үчүн ууга чыгып, мал-жандыкты аксакал, аялдар жана жаш балдар карап калган. Ошол учурда малга карышкыр тийип, элди түйшүккө салат. Аңчылыктан келген жигиттер буга катуу ачууланып күлүк аттары менен бөрүлөрдүн үйүрүнө бастырып барып, карышкырларды жерден эңип, бири-бирине ыргытып, тартышып ойношкон.
Эреженин киргизилиши
1996-жылы кинорежиссер Болот Шамшиев тай казанды ойлоп таап көк бөрүнүн жалпы эрежесин иштеп чыккан. Ал эми 2001-жылы Бишкекте Эл аралык көк бөрү федерациясы негизделген. Анын курамына Кыргызстан, Тажикстан, Казакстан, Өзбекстан мамлекеттери кирип "Көк бөрү" деген аталыш эл аралык термин катары кабыл алынган.
Аламан улак
Көк бөрүгө эреже киргизилгенге чейин аламан улак өтүп турган. Учурда кышкысын айылдарда ойнолуп келет. Анда теке, торпок жана мамалак тартылат. Мелдештин бирдиктүү эрежеси жок. Ортодогу улакты жерден эңип, топту жиреп чыгып, белгиленген жерге таштаган оюнчуга байге берилет. Айрым учурда улакты бирөөгө ашырып берип да соорун алышат.
Бул оюн Казакстан (көкпар), Өзбекстан (купкари), Тажикстан (бузкаши), Афганистан (бузкаши), Пакистан (бузкаши), Кытай (көк бөрү), Түркия (көк бөрү), Монголия (көк бөрү) жана Россиянын курамындагы Алтай, Башкыртстан, Хакасия, Тува мамлекеттеринде (көк бөрү) да ойнолот
Бул оюн Казакстан (көкпар), Өзбекстан (купкари), Тажикстан (бузкаши), Афганистан (бузкаши), Пакистан (бузкаши), Кытай (көк бөрү), Түркия (көк бөрү), Монголия (көк бөрү) жана Россиянын курамындагы Алтай, Башкыртстан, Хакасия, Тува мамлекеттеринде (көк бөрү) да ойнолот
Эреже боюнча көк бөрү командасынын курамында 12 улакчы, 12 ат болот. Оюн талаасына ар бир командадан төрттөн улакчы чыгат.
Оюн учурунда улакчылар бири-бири менен кезектешип чыга алат. Команданын машыктыруучусу оюнду токтотпостон улакчыларды жана аттарды алмаштырууга укуктуу. Улакчылардын алмашуу процессин калыстын жардамчысы көзөмөлдөп турат.
Оюн талаасында бир башкы калыс жана эки капталдагы жардамчы калыстар оюндун жүрүшүн көзөмөлдөйт. Капталдагы калыстар башкы калыска баш иет жана улакчылардын алмашуу, аутка чыгуу процесстерин көзөмөлдөйт.
Оюн учурунда улакчылар бири-бири менен кезектешип чыга алат. Команданын машыктыруучусу оюнду токтотпостон улакчыларды жана аттарды алмаштырууга укуктуу. Улакчылардын алмашуу процессин калыстын жардамчысы көзөмөлдөп турат.
Оюн талаасында бир башкы калыс жана эки капталдагы жардамчы калыстар оюндун жүрүшүн көзөмөлдөйт. Капталдагы калыстар башкы калыска баш иет жана улакчылардын алмашуу, аутка чыгуу процесстерин көзөмөлдөйт.
Оюндун убактысы — ар бири 20 мүнөттөн үч тайм
Оюнга кирген аттарда оюнчуларга жаракат алып келүүчү артыкбаш жасалгалар (күмүш, жез, темир жана сөөк) болбошу керек
Такалардын учу өтө учтуу болбоого тийиш. Кышында жана оюн талаасы баткак болгон учурда учу мокок (0,5 см) така колдонууга уруксат берилет.
Үзөңгүнүн миздүү кырлары жок тегиз болушу шарт
Баш кийими (тебетей, каска, шлем) жок ойноого тыюу салынат. Эскертүү берилгенден кийин улакчы кайра баш кийимин кийбесе эки мүнөткө оюндан чыгарылат
Көк бөрүгө чыга турган аттардын эң жогорку баасы
Оюндун максаты — ар бир команда каршылашынын тай казанына көбүрөөк улак салууга аракет жасайт. Эң көп улак салган команда жеңишке жетет.
Теке же серкени улак кылып тартышат. Улактын салмагы союлгандан кийин (төрт шыйрагы жана башын алып салат) 32-35 килограммды түзөт. Ал эми оюн талаасы баткак болсо 27-30 килограмм болушу керек.
Теке же серкени улак кылып тартышат. Улактын салмагы союлгандан кийин (төрт шыйрагы жана башын алып салат) 32-35 килограммды түзөт. Ал эми оюн талаасы баткак болсо 27-30 килограмм болушу керек.
Оюн талаасы
Тай казан
Ар бир команданын өз тай казаны болот. Эки тай казандын ортосундагы аралык 140 метр, борбордон тай казанга чейинки аралык 70 метр, тай казандан айлануу огу боюнча сырткы чийинге чейинки аралык 30 метр.
Улак тай казандын ичине даана түшмөйүнчө упай эсептелбейт. Тагыраак айтканда, тай казанга улак толугу менен түшсө же үчтөн экиси түшсө салым болду деп саналат. Андан соң оюн башталгыч тегеректен улантылат.
Улак тай казандын ичине даана түшмөйүнчө упай эсептелбейт. Тагыраак айтканда, тай казанга улак толугу менен түшсө же үчтөн экиси түшсө салым болду деп саналат. Андан соң оюн башталгыч тегеректен улантылат.
Оюндун башталышы
Оюн башталаарына 20 мүнөт калганда командалар кароодон өтүүгө тизилет. Текшерүү учурунда оюнчулар жана аттар талаптардын баарына жооп бериши керек.
Командалар оюн талаасынын чекесине бир катар болуп көрүүчүлөрдүн бет маңдайына тизилгенден кийин көк бөрүнүн гимни жаңырат.
Оюн байыркы салт боюнча таза жана калыс ойноого ант берүү менен башталат. Антты алгач башкы калыс, андан соң оюнчулар жалпы айтышат.
Ант бербеген улакчы оюнга киргизилбейт. Антка маани бербей, эптеп ант беримиш болгон команда эскертүү алат.
Командалар оюн талаасынын чекесине бир катар болуп көрүүчүлөрдүн бет маңдайына тизилгенден кийин көк бөрүнүн гимни жаңырат.
Оюн байыркы салт боюнча таза жана калыс ойноого ант берүү менен башталат. Антты алгач башкы калыс, андан соң оюнчулар жалпы айтышат.
Ант бербеген улакчы оюнга киргизилбейт. Антка маани бербей, эптеп ант беримиш болгон команда эскертүү алат.
Ант
Башкы калыс: О, кудуреттүү Кудай! Кайрымдуулугуң менен баатырлар оюнуна кирип жаткан балбан билектердин антын кабыл ал.
Жалпы: Бабалар мурас калтырган эрендердин эр оюну "Көк бөрүнү" баштап жатып, Кудай алдында бул оюнга ак жүрөгүм менен кирип, эрежени бузбай так сактап, ак ойнойм деп ант берем.
Оомийин!
Башкы калыс: О, кудуреттүү Кудай! Кайрымдуулугуң менен баатырлар оюнуна кирип жаткан балбан билектердин антын кабыл ал.
Жалпы: Бабалар мурас калтырган эрендердин эр оюну "Көк бөрүнү" баштап жатып, Кудай алдында бул оюнга ак жүрөгүм менен кирип, эрежени бузбай так сактап, ак ойнойм деп ант берем.
Оомийин!
Команда менен келишим түзүп ойногон көк бөрүчүлөрдүн жылдык кирешеси
Оюндун жүрүшү
Капитандар өз тай казандарын чучу кулак кармоо менен аныкташат.
Улак көрүүчүлөр тараптагы чийинден 15 метр ары кичи тегерекке ташталат.
Командадагы оюнчулар көрүүчүлөрдүн бет маңдайындагы сызыкка катарга турууга милдеттүү.
Оюн тай казанга улак ташталмайынча же кайсы бир улакчы оюндун эрежелерин одоно бузганга чейин тынымсыз жүргүзүлөт.
Улак көрүүчүлөр тараптагы чийинден 15 метр ары кичи тегерекке ташталат.
Командадагы оюнчулар көрүүчүлөрдүн бет маңдайындагы сызыкка катарга турууга милдеттүү.
Оюн тай казанга улак ташталмайынча же кайсы бир улакчы оюндун эрежелерин одоно бузганга чейин тынымсыз жүргүзүлөт.
Оюнчулар атайын чийилген чийиндин чегинде туруп, башкы калыстын ышкырыгы боюнча улакка карай чабуул коюп, эңип кетүүгө аракет жасашат. Улакты жерден эңүүгө 2 мүнөт берилет. Бул аралыкта эч ким эңе албаса оюн токтотулуп, атайын чийилген борбордук айланада жекеме-жеке менен башталат.
Салым
Салым — улактын тай казанга түшүшү.
Эсептелет:
— Улак тай казанга толугу менен түшсө;
— Улактын үчтөн экиси түшсө.
Улак тай казанга түшүп, калыс аны салым деп жарыялагандан кийин оюн башталгыч тегеректен улантылат.
— Улактын үчтөн экиси түшсө.
Улак тай казанга түшүп, калыс аны салым деп жарыялагандан кийин оюн башталгыч тегеректен улантылат.
Эсептелбейт:
— тай казанга улактын үчтөн бири гана түшүп калса;
— улак тай казандын кырына туруп калса;
— улак күү менен түшүп кайра чыгып кетсе;
— оюнчунун аты тай казандын кырына 2 же 1 буту менен чыгып барып тай казанга улак салганда;
— оюнчунун аты тай казандын үстүнөн секирип бараткан учурда ташталган улак;
— тай казандын кырына туруп калган улакты оюнчу жөө туруп түртүп жиберсе же улак менен кошо тай казандын кырына туруп калган учурда улакты тай казандын ичине түртүү аракетин көрсө кошумча оюнчуга 2 мүнөт жаза мамы берилет.
— улак тай казандын кырына туруп калса;
— улак күү менен түшүп кайра чыгып кетсе;
— оюнчунун аты тай казандын кырына 2 же 1 буту менен чыгып барып тай казанга улак салганда;
— оюнчунун аты тай казандын үстүнөн секирип бараткан учурда ташталган улак;
— тай казандын кырына туруп калган улакты оюнчу жөө туруп түртүп жиберсе же улак менен кошо тай казандын кырына туруп калган учурда улакты тай казандын ичине түртүү аракетин көрсө кошумча оюнчуга 2 мүнөт жаза мамы берилет.
Жекеме жеке
Жекеме жеке төмөндөгүдөй учурда өткөрүлөт:
— жалпы топко ташталган улак 2 мүнөттүн ичинде эңилбесе;
— улак аутка чыкса;
— улак тай казандын жанынан белгилүү убакытка чейин эңилбесе;
— улак кооптуу жерлерде жатып калса;
Жогорудагы учурлардан кийин улак кайсы айланага жакын болсо ошол айланадан жекеме жеке башталат.
— жалпы топко ташталган улак 2 мүнөттүн ичинде эңилбесе;
— улак аутка чыкса;
— улак тай казандын жанынан белгилүү убакытка чейин эңилбесе;
— улак кооптуу жерлерде жатып калса;
Жогорудагы учурлардан кийин улак кайсы айланага жакын болсо ошол айланадан жекеме жеке башталат.
Буллит
Эки команда тең чыгып калса, кошумча 10 мүнөттүк убакыт берилет. Эгер анда да эсеп саны өзгөрбөсө буллит дайындалат.
Буллитке ар бир командадан төрттөн оюнчу чыгат. Мында башкы калыска 2 жардамчы калыс көмөктөшөт. Башкы калыс улак менен кача турган оюнчунун, жардамчы калыстын бири — кубалай турган улакчынын жанында, экинчиси — улак салына турган тай казандын тушунда турат.
Буллитке ар бир командадан төрттөн оюнчу чыгат. Мында башкы калыска 2 жардамчы калыс көмөктөшөт. Башкы калыс улак менен кача турган оюнчунун, жардамчы калыстын бири — кубалай турган улакчынын жанында, экинчиси — улак салына турган тай казандын тушунда турат.
Бир команданын оюнчусу тай казандын жанында, экинчи команданын оюнчусу улак менен 30 метр алдыда турат. Калыстын ышкырыгы менен 2 оюнчу тең каршылаш тай казанга карай чаптырып жөнөшөт.
Улакчан оюнчу жеткирбей же каршылашынын тоскоолдугуна карабай тай казанга улакты салса упай берилет. Кубалаган оюнчу улак менен качкан оюнчуну жөөлөтүп тай казандан оолактатканга же улакты кармап салдырбай коюуга аракет кылат. Улагы менен тай казандан өтүп кетип кайра кайрылса болбойт. Кийин экөө орун алмашып жарышка чыгат. Экөө тең буллитти аткарып бүткөн соң оюн талаасын таштап кетишет.
Буллит учурунда оюнчуларды, аттарды алмаштырууга тыюу салынат. Эгер жеңүүчү аныкталбаса, буллит чечүүчү упай алганга чейин улантылат.
Улакчан оюнчу жеткирбей же каршылашынын тоскоолдугуна карабай тай казанга улакты салса упай берилет. Кубалаган оюнчу улак менен качкан оюнчуну жөөлөтүп тай казандан оолактатканга же улакты кармап салдырбай коюуга аракет кылат. Улагы менен тай казандан өтүп кетип кайра кайрылса болбойт. Кийин экөө орун алмашып жарышка чыгат. Экөө тең буллитти аткарып бүткөн соң оюн талаасын таштап кетишет.
Буллит учурунда оюнчуларды, аттарды алмаштырууга тыюу салынат. Эгер жеңүүчү аныкталбаса, буллит чечүүчү упай алганга чейин улантылат.
Күч колдонулчу ыкмалар
Оюндун кызыктуулугун арттыруу, оюнчулардын эр жүрөктүүлүгүн көрсөтүү үчүн ат менен жөөлөтүү (бирок урдуруу эмес), оюнчулар бири-бирине колдорун тийгизбей тулкусу менен түртүү өңдүү кара күчтү талап кылган ыкмаларга уруксат берилет. Бирок улакты эңип аткан оюнчуну жөөлөтүүгө болбойт.
Эрежени бузгандар 2 мүнөттүк убакытка жаза мамыга жиберилет.
Эрежени бузгандар 2 мүнөттүк убакытка жаза мамыга жиберилет.
Тыюу салынган ыкмалар
Каршылашын колу менен кармап, атынын тизгинин тартууга
Улакчыны оодарууга аракет кылса
Улакты үзөңгү боого, чылбыр-тизгинге ороп алууга
Убакытты созуу үчүн улакты атайылап талаадан ыргытууга
Команда калыска баш ийбесе, ага басым көрсөтсө
Оюн учурунда улакчы атты башка чапса
Улакты эңип жаткан оюнчуну урдурууга
Оюнчу улакты ээрдин кашына кайрыса
Улакты жалга ашырып эки жагынан басса
Чет өлкөнүн көк бөрүгө окшош оюндары
Хорсбол
Франция
Полокросс
Австралия
Човган
Азербайжан
Пато
Түштүк Америка
Поло
Индия жана Англия
Редактор
Эламан Карымшаков
Фото
Табылды Кадырбеков
Дизайнер
Даниил Сулайманов
Эламан Карымшаков
Фото
Табылды Кадырбеков
Дизайнер
Даниил Сулайманов
