Шоу-бизнести алаканга салгандай көрө билген Тынчтыкбек Кожобеков журналист Гүлдана Талантбековага продюсер, менеджерлердин ишмердүүлүгүнүн күңгөй-тескейи, автордук укук жана акындардын аброю тууралуу айтып берди.
— Социалдык тармактарда отурган ырчы, акын, обончулардын көбү сиздердин сайттан жетишкен ийгиликтери менен сүйүнүп бөлүшүп жаткандарына күбө болуп келебиз. Мындан улам ишкана ойлогон максатына жетти деп айта аласызбы?
— Биз инновациялык долбоорго жаңыдан чыйыр жол салып жатабыз. Буга чейин эч ким мындайды жасап көргөн эмес. Чет жерден франшизм кылып алып келген жокпуз. Өзүбүз ойлоп таптык, кыргыз эле программисттер жазды дегендей.
Ал эми ырчылардын социалдык тармактарда жетишкендиктерин бөлүшүп жаткандыгын кубануу менен кабыл алабыз. Жасап жактан ишиңди кимдир-бирөө байкап, элге айтып турса жакшы экен.
— Бул ишкананы эмне максат менен ачкансыз. Идея кайдан келген?
— Мен музыкалык радиостанцияда жыйырма жылга чукул эмгектендим. Ошол жылдары көп ырчылар ырларын радиого алып келет, угуп көрүп эфирге коёсуң. Анан ортодо "сен менин ырларымды радиодон койбой жатасың" деген жакшы-жаман сөздөр айтылат. Койсоң же укпай калышат. Анан кантип ырчыларга ыры кетип жатканын далилдеп берем деген ойлор болду. Айрым учурда радиодон кетип жаткан ырын магнитофонго жаздырып угузуп жүрдүк. Кийин ушул идеяны интернет платформасына алып чыктык. Калыбек аттуу программист бала менен идеямды кеңешсем, эки сөз менен гана түшүнүп техникалык жагын иштеп чыкты.
— Ырчылар "менин ырым радиодон кетпей жатат" деп айтканынын себеби бар деп ойлойм. Анткени радиодо иштеген ди-джейлер көп учурда продюсер болуп кетишет. Сыр деле эмес, ошол продюсерлер кызматташкан ырчысынын ырын көбүрөөк бере берет экен… Сиз деле убагында продюсер болуп жүрбөдүңүз беле? Алар көбүнчө менеджерлик жагына ыктап алышкан жокпу? Айтсаңыз биздин продюсерлерге кандай баа бересиз?
Продюсердин жоктугунан ырчылар чыгармасы радиодон кетиш үчүн ди-джейлерден жардам сурашат, алар болсо акчасын алышат. Башкача айтканда, ырчынын ийгиликке жетүүсүнө жардам берет. Бул жакшы нерсе. Ал эми ишкананы өстүрөм деген ди-джейлер бир эле ырчынын ырын улам коюп аудиторияны жоготуп алуу коркунучуна кептелгиси келбейт. Өзүн сыйлабаган радио болсо кимдин гана ыры болбосун кое берет. Мен аларды региондогу радиостанциялардын деңгээлиндей кабыл алам.
Ырчы болуш өтө оор кесип. Ырчы жалгыз башы менен көп нерсеге жетише албайт. Алар бай көрбөгөн сыйды көрөт, кедей көрбөгөн кордукту көрөт деген сөз бар. Мына ошондуктан биздин ырчыларга жардамчылар сөзсүз керек.
Бакиев өлкөдөн кеткен жылдары мага окшогон балдар жаш ырчыларга продюсер болуп чыгышты. Ал жумушубуз деле ашып кетсе беш жылга созулду. Урап калышынын эки себебин айта алам. Биринчиси, продюсерлердин акчасынын жоктугу, экинчиси, ырчынын ата-энесинин продюсердин ишине кийлигишип кеткени. "Сен менин баламды кулча иштетип акчасын жеп атасың" дегендер болгон. Чындыгында ишибиз тескерисинче эле. Ырчы бир жолу атын жасайт, өмүр бою аты менен жыргап жашайт. Продюсер болсо андан эч кандай пайда көрбөйт. Таарынбасын, бирок ырчылар жылкы мүнөз болот. Курсагы ачканда чуркап келип, ийгиликке жеткенде продюсерлерди унута баштайт.
— Ошондо ырчылык деле бир чоң бизнес турбайбы?
— Чыгармалылыктын эки түрү бар. Кагазга ыр жазып бир жакка барганда окуп коюу бул — чыгармачылык. Ал эми ыр окуп ошондон акча таап жатсаңыз ишкерлик болуп эсептелинет. Биздин ырчылар тойлорго барып акча таап жатат, демек алар ишкерлер. Мыйзам боюнча сүрүштүрүп келсе ошондой болуп калат. Мындай учурда алар кадимкидей патент алып же жеке студия, коомдук уюм ачканга туура келет. Ырчылардын музыкалык билими тууралуу диплому анын ырчы экендигин далилдей албайт. Мунун баары мыйзам иштебей жатышынын натыйжасы. Мына, жакында борборго Филипп Киркоров концерт бергени келгени жатат. Эгерде ал өлкөгө эс алганы келсе — турист, ал эми ырдаганы келе жатса миграциялык кызмат аркылуу уруксат алып, бизге салык төлөшү керек. Мындайча айтканда, бизге чет элден каалаган ырчы келип ырдап кете берет. Бирок эмне себептен мындай иштерге жогорку жактагылар көңүл бурбайт, билбейм.
— Азыр айрым ырчылар продюсери жок, бирок менеджери менен иштешип жатышат. Аларга көз карашыңыз кандай? Жаш ырчылар кыйналып калышпайбы?
— Автордук укук, келишим түзүү тууралуу да айта кетсеңиз?
— Ырчы сахнага кадам таштагандан тарта өмүрүнүн акырына чейин акындар менен иштешет. Акын менен композитор аял-күйөөсү сыяктуу бир чыгарманы жаратат. Алардын чыгармасы кыргыз патенттен өтүп, күбөлүк алат. Ошол күбөлүктүн негизинде аткаруучуга уруксат кагаз берилет. Ырдын ээси ырчы эмес, авторлор. Акындар менен ырчылар юрист аркылуу түзүлгөн келишимде чыгарманы бир же андан көп убакыт ырдаганга уруксат экени, сенден башка эч ким ырдабайт же сынактан алган байге канчалык деңгээлде авторлорго бөлүнөт, түшкөн каражаттар канча пайызда берилет, кайсы учурда ырдаганга болбойт деп майда-чүйдөсүнө чейин жазылат.
Учурда акындар, обончулар жараткан чыгармаларын ырчыларга сатышат. Сатты деген сөз мен сиздин чыгарманы толугу менен сатып алдым дегенге жатпайт. Болгону ошону бир канча убакытка гана уруксат бердиңиз дегенди билдирет. Ырлар айрым учурда гана келишимдин негизинде толугу менен сатылышы ыктымал. Азыркы ырчылардын көбү аткаруучу деген гана статуста турушат. Акындардын өздөрүнүн да күнөөсү. Укуктарын билбегендиктен ысымдары аталбай калып жатат. Мен акындарга "ырчылар чыгармаңарды аткарып койгонуна сүйүнбөй, бизнес жасаганды да үйрөнгүлө, ар бир сабыңарга сараң болгула" деп айтам. Ошондо эл акындарды таанып, радио, теледегилер сыйлай баштамак. Биздин акындардыкы күндө туусам күндө жок, жылан келип жеп кетет дегендей эле. Бул нерсенин өзөгү мамлекетте мыйзам иштебей жаткандыгын билдирет.
— Сиздердин ишкананын каржылоо жагы кандай болуп жатат. Каржылаган бирөө жарым барбы?