Жеңиштин 75 жылдыгына карата согушта курман болгон акын-жазуучулар, маданият ишмерлерине арналган "Эскерүү кербени — эс тутум жүрүшү" деп аталган иш-чара жүрүүдө. Бул тууралуу анын демилгечиси жана согушка катышкан маданият ишмерлерин иликтеп чыккан Памирбек Казыбаев Sputnik Кыргызстан агенттигине айтып берди.
"Согуш убагында айына бир жолу чыккан "Советтик Кыргызстан" деген журнал болгон. 1941-1945-жылга чейин 48 номери чыгыптыр. Ушул журналда көп жакшы материалдар бар. Муну бир жыйнак кылып чыгарып койсок жакшы болмок", — деди Казыбаев.
Анын айтымында, согуш талаасына Кыргызстандан жалпы 54 акын-жазуучу, маданий ишмер барып, алардын 13ү кайтпай калыптыр. Көпчүлүгү ар кандай орден-медалдар менен сыйланган. Булардын ичинен кыркка жакынына "Фашисттик Германияны жеңгени үчүн" деген атайын медаль ыйгарылган.
Буга чейин фронтто курман болгон акын-жазуучулардан Мукай Элебаев, Жусуп Турусбеков, Жума Жамгырчиев, Жекшен Ашуубаев жана Кусейин Эсенкожоев айтылып жүргөн. Аттары такталгандар Абулжар Кусейинов, Сагынбай уулу Аманкул манасчы, Өмүркул Жетикашкаев, Дөөлөт Сулайманов жана журналисттер Федор Скорев, Борис Петров, Дмитрий Кононов, Владимир Григорьевдер болуп чыкты. Басымдуу бөлүгү басма сөз өкүлдөрү экен.
Согушта окко учкан манасчы
Казыбаевдин айтымында, согуштан кайтпай калган кыргызстандык маданият ишмерлеринин арасында бир манасчы бар. Атактуу Сагынбай манасчынын уулу Аманкул манасчы фронтто каза болгон. Ал 1939-жылы Москвада өткөн биринчи декадада "Манас" айтып, жаш манасчы катары алтын саат менен сыйланган. Ошол убакта Аманкул 17 жашта экен. Жаш манасчы 1942-жылы 19 жашында фронтто каза болгон.
Кан майданга аттанган журналисттер
Азыркы "Слово Кыргызстана" мурдагы "Советтик Кыргызстан" гезитинин орус улутундагы төрт журналисти фронттон кайтпай калган.
"Ошондой эле басма сөздөн "Советтик Кыргызстан" гезитинин редакторунун орун басары Дөөлөт Сулайманов согушта командирдин саясий иштер боюнча орун басары болуптур. Майор наамына жеткен. Бул киши 1910-жылы Сокулук районунун Асылбаш айылында төрөлүп, 1945-жылы 35 жашында окко учуп жатат", — деди Казыбаев.
Андан тышкары "Ленинчил жаш" гезитинин редактору Абулжар Кусейинов фронтко кетип, 1943-жылы душмандын огунан каза табат. Ал акын Алыкул Осмонов менен бирге окуган теңтушу эле.
Радио тармагында иштеген Шаршеке Ысматов да согушка катышып, аман-эсен кайтып келген.
Фронтто кан кечкен маданият кызматкери
Казыбаевдин айтымында, согуш башталганда филармониянын директору болуп турган Өмүркул Жетикашкаев 1942-жылы фронтко кетип, 1943-жылы окко учкан. Бул кишинин туягы "Бакайдын жайыты" тасмасынын сценарийин жазган сценарист, драматург Кадыркул Өмүркулов болот.
Согуш талаасындагы эрдик көрсөткөн айымдар
Гапар Айтиев музейинде иштеген Тамара Мусаева согушка барганда аялдардан айырмаланып, өзгөчөлөнгөн артиллерияда кызмат өтөп, батыш фронтто эмес, чыгыш фронтто болгон. Ал Японияга чейин барып келгендердин ичинде экен. Бир катар сыйлыктар менен сыйланган.
Канипа Исмаилова Москвадан Искусство институтун бүтүп келип, согуш талаасына концерттик бөлүм менен барып ошол жакта калып калат. Ал медайым болуп иштеп, согуш талаасында жарадар болуп калган аскерлерди алып чыгып эрдик көрсөткөн. Ал убакта медайымдарга тийиштүү китеби болчу экен. Ошол документте Исмаилова 500дөй жоокерди кан күйгөн согуш талаасынан алып чыкканы белгиленген. Демек, бул 500 адамдын өмүрүн сактап калды дегенди билдирет. Ал "Кызыл Жылдыз" ордени менен сыйланган. Өзгөчө эрдиги үчүн СССРдин атайын Ардак грамотасын алыптыр.
Сүрөтчүлөр
Фронтко Гапар Айтиев, Анатолий Арефьев, Асанбек Молдокматов баштаган он алты сүрөтчү катышкан. Алардын ичинен кино сүрөтчүсү, китеп сүрөтчүсү да бар. Бардыгы тең согуштан аман-эсен келген. Гапар Айтиев менен Кыргыз улуттук опера жана балет театрынын башкы сүрөтчүсү Анатолий Арефьев согуштан келгенден кийин СССРдин эл сүрөтчүсү наамын алышкан.
Согушка чакырылган акын-жазуучулар
"Ленинчил жашта" Шаршенбай Кулов деген аксакал иштеген. Ал да согушка чакырылып, качып кеткен тыңчыларды иликтеген өзгөчө бөлүмдө кызмат өтөптүр. Бул киши кийин согуштан аман-эсен келип, ИИМде иштеп жүрүп, полковник даражасында пенсияга чыккан. Өмүр бою калемин колунан түшүрбөй ыр жаза коюп жүрчү экен. Бул Феликс Куловдун атасы эле.
Жазуучулардан Узакбай Абдукаимов жана сатирик-акын Мукамбеткалый Турсуналиев Япония жана Германияны жеңгени үчүн да медалдар менен сыйланган.
Кыргызстандан Советтер Союзунун Баатыры болгон 76 кишинин 13ү кыргыз. Алардын ичинен сегизи курман болуп, бешөө келген.
