Көбүнесе бул сатып алуучулардын мунай сактагычтарын өз наркынан кыйла төмөндөтүлгөн баада сатып алууну каалаганы (эгер дегеле бир нерсе менен аныктала турган болсо) менен анык болот. Анткени бул жаратылыш кенинин ушул таптагы баасы мунай өндүрүүчүлөрдүн кыска мөөнөттүү да, операциялык чыгымдарын да актабайт. Бул туурасында серепчи Александр Собко ойлорун ортого салды.
Азыркыдай абалда баа согушунан жана мунайды казууну дагы көбөйтүүдөн (ОПЕК+ келишими бузулган соң айрым өндүрүшчүлөр жарыялагандай) кеп козгоонун кажети жок экенин боолголоого бардык негиздер бар.
Анан калса бул кошумча көлөмдү сатуу бир топ кыйноого салат, негизи эле азыркы шартта мындай кадамдар жөнсүз. Бирок ошентсе да сунуш киргизген тараптан көлөмдүн заматта төмөндөтүлүшүн күтүп болбойт.
Айрым катышуучулар рыноктун үлүшүн сактоодо, кай бир жерде технологиялык процесстерди токтотуу оңой эмес. Азырынча сунуш тараптан сланецтик мунай гана реакция кылууга үлгүрдү, АКШда бургулоочу орнотмолордун саны бир аптада дароо 40ка (664төн 624кө) кыскарды. Ошондой болсо да, мында казуу таасири дароо байкалбайт.
Сауд Аравиясы келерки айда күнүнө кошумча 600 баррелден өндүрөрүн жарыялаган, бул соодалашуунун элементи болушу мүмкүн, себеби ири мунай өндүрүүчүлөрдүн ортосунда жаңы келишим түзүү маселеси ачык айтылбаса да күн тартибинен али алына элек.
"ОПЕК+ келишиминин" бузулушуна алып келген себептер талкуудан түшүп бараткандай.
Бирок мунай рыногун турукташтыруу маселеси кандай болгон күндө да күн тартибинде. Бир жагынан парадоксалдуу түрдө ири өндүрүшчүлөр ортосундагы жаңы келишимдин актуалдуулугу бир ай мурдагыдан да артып бараткандай. Антпесе мынчалык кыска убакытта бааны түзөлтүү мүмкүн эмес.
Жөнөкөй эле эсеп кылалы, эки айда мунай сактагычка миллиарддын тегерегинде "ашыкча" баррелге толтурулсун (50 күн аралыгында суткасына 20 миллиондон дейли, негизи орун жетишерлик). Келерки жылы суроо-талап күн сайын үч миллион баррелге ашыкча болот дегенди туюндурат мындай жагдай. Дагы бул – эң оптимисттик –
суроо-талаптын толук калыптанган жана мунай казуунун каатчылыкка чейинки чектөөлөрүнүн (ОПЕК+ келишиминин алкагында) шартында гана болчу көрүнүш.
Жогоруда айтылгандардан эмне үчүн баштапкы вариантында, башкача айтканда, мунай өндүрүүчүлөрдүн глобалдык жаңы макулдашуусу түрүндөгү жакшы жышаан болбосо, жакынкы апталарда карантиндик иш-чаралар аяктаган күндө да баа тез калыбына келерине (жылдын соңунда баррели 40 долларлык деңгээлге чыгары айтылууда) байкоочулардын ынанышпаганын түшүнсөк болот.
Окуя кандай өрчүшү мүмкүн?
Теория боюнча эки вариант бар. Биринчиси – өндүрүш көлөмүнүн ашкере көбөйүшү, төмөндөгөн баа андан ары инвестициянын жетишсиздиги жана таңсыктык менен орун алмашкан убакта кеңири диапазондогу баанын өзгөрүлмөлүүлүгүнө алып келген "рыноктогу көрүнбөгөн кол". Экинчиси – бул ОПЕК, ОПЕК+ же ал түгүл андан да кеңири коалиция алкагындагы жөнгө салчу механизмдер.
Суроо-талаптын кыскарышынан келип чыккан мындай кыйсыпырга рынок тушуга элек эле. Мунайдын наркы 1990-жылдын аягы жана 2000-жылдардын башындагыдай деңгээлде, бирок бул – кагаз жүзүндөгү көрсөтүлгөн баасы. Расмий инфляцияны эсепке алганда да алар бир жарым эсе төмөн. Ошону менен бирге эле запастын сапаты 20 жыл аралыгында абдан төмөндөп, мунай казуунун наркы дүйнө жүзүндө жогорулап кетти.
Жүктөлчү түйүндөрүндө анын оор сорттору терс же арзыбаган баада катталган (себеби бул сапатсыз мунай, ошондуктан, классикалык биржалык сортторуна арзандатуу менен баа коюлат. Ал эми керектелчү жерлерге чейин жеткирүү кымбат тургандыктан, сырьенун баасы казылган жеринде таптакыр эле нарксызданып кетет.
Ал тургай, көптөгөн компаниялардын операциялык чыгымдары азыркы котировкалардан бир аз төмөн. Мындай ишканалар кандай кадамга барганы туура? Казуу көлөмүн азайтуубу? Баанын деңгээли тийиштүү барьерден ашары менен (30 доллар дейли) казууну кайра улантуубу? Зыян тартса да иштөөбү? Бирок IHS Markit божомолу боюнча, баары бир апрелден июнга дейре ар суткада дүйнөлүк мунай казуу он миллион баррелге кыскарышы ыктымал. Толук өздүк наркынан (капиталдык чыгымдарын кошо эсептегенде) сөз этпей эле коелу. Компаниялар келечектеги он миллиарддаган долларлык инвестицияларын кыскартарын жарыялашты.
Кайталасак, баа согушунун узун сүрүшү эмес, балансты калыптандыруу узакка созулат деген варианты ылайык өңдөнөт. Баары бир жаңы макулдашуулар азыр орундуу болчудай. Бирок, кандай шарттарда?
Бир ай мурунку абалга кайтсак, "ОПЕК+ келишимине" негизги доомат эмне экенин эстеп көрөлү. Мунайдын баасын (баррелине 60-65 доллар) казууну кыскартуулар менен кармап туруу, ал келишимдин катышуучулары рыноктогу өз үлүштөрүн бөлөк өндүрүшчүлөргө, биринчи кезекте америкалык компанияларга беришти.
Байкоочулардын көбү дал ушундан улам келишимди сынга алышты, бир бөлүгү азыраак кыскартуу чоң киреше алууга жол ачарын, андан аркысын көрө жатарбыз деген тейде азырынча ушундан пайдаланып калуу керектигин белгилешти.
Бул жагдайда компромисс жана тең ортону – негизги өндүрүшчүлөрдүн арасындагы макулдашууну, бирок, казууга чектөөнү максаттуу баа баррелине 50-55 доллар деңгээлинде тургудай параметрлери менен сактоону унутушканы айдан ачык.
Мындай учурда "сланец" дээрлик өспөйт. "ОПЕК+ келишиминин" ийгилиги жана баррели 60-70 доллар турган деңгээл көпчүлүгүнүн, анын ичинде Россиянын да "башын айландырганын" моюнга алуу зарыл.
Бирок көйгөй сланецтик мунайда гана болсо, анда азыркы саясатты бир катар эскертүүлөр менен катар уланта берүүгө болмок. "Сланец" запасынын сапаты акырындык менен бара-бара төмөндөшүнөн улам америкалык мунай казуу тармагынын турукташканына күбө болмокпуз.
Сланецчилерден айырмалана бул долбоорлор узак, бир жолку капиталдык чыгымдардан соң мындай мунайды зыян тартса да, баасы төмөн болсо да өндүрүшөт. Мээлүүн жүргөн баа согушу аркылуу аларды жарым жыл же бир жылга токтотуп коюуга мүмкүн эмес.
Жыйынтыктасак, коронавирус суроо-талапты болуп көрбөгөндөй кыйратты. Ушул таптагы кырдаалдын бардык кемчиликтери баарына тил табышууга эң сонун шарт жаратууда. Азыркыдай кырдаалда рыноктун бардык катышуучулары ыңгайсыздыкка кабылат. Сланецтик казып алуу кысым алдында. ТНК ири мунайчы ишканалары эмитен эле капитализациясынын жарымынан көбүн жоготуп, өздөрүнүн инвестициялык програмасын кайра карап чыгууда (маңызында баары узак мөөнөттүү стратегиялар). Айтмакчы, чынжырча менен улана кысым алдында суюлтулган жаратылыш газын өндүрүү да калды. Жакында эле Shell компаниясы америкалык Lake Charles суюлтулган жаратылыш газ долбоорунан (жумушчу эмес, долбоор жаңыдан даярдалып жаткан) чыкканын жарыялады.
Коронавирус ОПЕК+ алкагындагы кыскартуулардын көлөмү туурасындагы эски талаштарды кайра жаңылады. Бирок келишимге мүчө болбогон мунай казуучулардын баанын кымбаттыгынан пайдаланган көйгөйүн күчүндө калтырды. Жаңы жагдайда минимум программасында – "чоң үчилтиктин": Россия, ОПЕК жана АКШнын ортосундагы макулдашуу. Максимум программасы — бөлөк өндүрүшчүлөрдү өлкөлөр эмес, так бир компаниялар аркылуу тартуу.
Бирок мунай баасын жоромолдоо – майнапсыз иш. Алдыдагы жаңы келишимди талкуулоо – жагымдуу жана жеңил. Ошондой эле терс сценарий ("ар ким өз арбайын согуп", жай калыбына келтирүү) мүмкүн экенин да унуткарбоого тийишпиз.
Мунай – окуялардын өнүгүшүнүн ар кыл вариантын, жагымдуусун да, терс тарабын да эске алууга туура келчү тема. Кара алтындын баасы 1998-жылдагы деңгээлге төмөндөшү – буга көрүнүктүү мисал. Бир ай мурун мындай нерсе түшүбүзгө да кирген эмес эле.
