Бешик жана анын тарыхы. Инфографика

Бешик жана анын тарыхы

Бешик — кыргыз элинин маанилүү буюму. Бул буюмдун болжол менен X-XI кылымдарда Борбор Азияда Караханид мамлекетинин тушунда пайда болгондугу айтылат. Негизинен Азиядагы жана түрк элдеринин бешиги окшош болгон. Убакыттын өтүшү менен бешикке трансформациялык өзгөрүүлөр кирип, ар башка этностук уруулардын оюу-чиймелери түшүрүлүп, түстөр берилген.

Бешик жасала баштаганда биринчи жыгачынан баштап, бала уктаганга чейинки ар бир кыймыл-аракет каалоо-тилек, бата менен коштолот.

Бешик көчмөндөргө ыңгайлуу болуп, атка өңөрүп келе жатканда оодарылып кетсе да бала жабыркабагандай архитектурада жасалган. Үй шартында да бардык ыңгайлуулуктарды эске алып, энеси оокат менен алектенип жатканда бала кулап калбай тургандай курашкан. "Курт-кумурска жолобосун, жин-шайтандан сактасын" деген ойдо бешикти көбүнчө арчадан жасалганын баалашкан. Мык колдонсо бешиктин өмүрү кыска болуп калат деп бышык жип, териден тилинип жасалган көк менен байлап жасашкан.

Бешик кызга же уулга деп бөлүнгөн эмес, бирок атайы арнап жасоодо кызга же эркек балага мүнөздүү түстөр менен кооздошкон.

Бешиктин жабуулары

Сара — бешиктин эки башындагы ийилген жыгачтар. Анын баш жагына тирөөчтөр коюлган. Анткени эне бешикке салмагын салып эмизгенде тирөөч кармап турат.

Сабы менен кармап терметет. Аны кээде аксакалдардын "аса таягынан" ошолордой өмүрү узун болсун деп жасашкан.

Боортко — баланын тизесин жана төшүн таңа турчу курлар. Ал бөбөктүн буту менен далысын түз кармагандыктан бойдун өсүүсү тездейт.

Күлтүк — баланын заарасы менен заңы түшүүчү идиш. Илгери бул идиштин сырты кийизден жасалып, анын ичине нымдуулукту сактап туруу үчүн кургак күл салынган үкөктү салып коюшкан. Күлдү салып коюу зааранын чайпалып төгүлүп кетүүсүнөн да сактаган. Кийинки убактарда күлтүктү чоподон, жыгачтан жасап калышкан. Азыр айнек, желим буюмдарды пайдаланып калышты.

Олпок — күлтүктүн орду тегерек болуп оюлуп тигилген төшөк. Бешикке пахта, жүн, жибектен тигилген үч олпок салынган. Мурда эң астыңкы олпокко ат кулактын кызыл куурайын салып тиккен. Себеби бала кыймылдаганда желкеси уюбайт. Ар бир олпоктун жибин апалар ийрип жатып ымыркайга каалоолорун айтышкан. Андан сырткары, бала ата-бабаларын эстеп жүрсүн деп согуштан келген аталардын кийимдеринен курап олпок жасашкан.

Жаздык — баланын башына коюлат. Ага да ар кандай маанини камтыган оймо-чиймелерди түшүрүшкөн.

Бут ороо — бөбөктүн бутун түздөп таңат. Бири-бирине тийип тердебесин деп буттарынын ортосуна кичинекей чүпүрөк коюшкан.

Баш ороо — колун түздөп, башына суук тийбеши үчүн ороп коюшкан. Бала аруу зат болсун деген ойдо ал дайыма ак кездемелерден болгон.

Кичинекей кездемелер — күлтүк жакка коюлат. Бала булгап койсо олпокторго тийбейт. Олпоктордун суу болгондон кийин кургашы кыйын экендигин эске алсак, чарчы кездемелер тез-тезден тазалап турганга ыңгайлуу болгон.

Шимек — заара агып, күлтүккө түшүүгө ыңгайлашкан буюм. Шимекти мурун койдун жото жилигинен ортосун оюп жасашкан. Кийинчерээк эркек балага, кыз балага өзүнчө бөлүп жасашкан.

Ала шуру — жашоодогу ак-караны айырмалай билсин, көзү көнсүн деп илип коюшкан.

Коңгуроо — бала ойгонуп кыймылдай баштаганда үн берет. Иш кылып жаткан энеси аны угуп ымыркайына келет. Баланын колун чечип койгондо коңгуроону ойноп алаксып турат. Буга кошуп жалтырак-жултурактарды илип койгон. Анткени назар биринчи балага эмес, ошол шуруларга түшөт деген ишеним болгон.

Кичинекей баштыкча — баланын дене табын бирдей кармап туруу үчүн койдун ич майын салып илишкен.

Бешиктин таманы — термелгенге ыңгайлаштырылып жасалган жыгачтар.

Сара — бешиктин эки башындагы ийилген жыгачтар. Анын баш жагына тирөөчтөр коюлган. Анткени эне бешикке салмагын салып эмизгенде тирөөч кармап турат.

Сабы менен кармап терметет. Аны кээде аксакалдардын "аса таягынан" ошолордой өмүрү узун болсун деп жасашкан.

Боортко — баланын тизесин жана төшүн таңа турчу курлар. Ал бөбөктүн буту менен далысын түз кармагандыктан бойдун өсүүсү тездейт.

Ал эми андагы байлагыч жиптериндеги чачылар түрдүү түскө боёлуп, жаратылышты таанып билсин деген маанини берген.