Айнура Кабатай кызы: кеп — бул визиттик карточка

Филология илимдеринин кандидаты, "Кеп маданияты" боюнча университеттерде жана курстарда мугалим, өлкөбүздүн мыкты диктору Айнура Кабатай кызы ийгиликтүү алып баруучу болуунун сырлары жана ар бир адам оратор болуу үчүн кандай аракеттерди көрүү керектигин айтып берди.

— Алгач эле айтсаңыз, мыкты диктор кандай талаптарга жооп бериши керек?

— Сүрөткө түшүүдө "фотогеничность" деген термин колдонулуп келсе, радиодо "радиофоничность" жана телевидениеде "телегеничность" делет, башкача айтканда, экрандан жагымдуу көрүнүү. Бул көп нерседен көз каранды. Кээде байкайсыңарбы, татынакай, тембри, үнү жагымдуу диктор сүйлөп жатат, бирок аны уккуң келбей кандайдыр бир кыжырданууну пайда болуп, башка каналга которуп жибересиң. Бул ошол инсандын ички маданиятына да байланыштуу. Анан албетте, үн, дикция, дүйнө тааным кенен болушу керек. Айрым учурда редактор шашып ката кетирип алса, тексттин маанисин бузбай оңдоп, элге туура маалымат жеткирүү зарыл. Советтер Союзу учурунда теле тармагындагы абройлуу адис бекеринен телевидение – бул рентген деп айтпаса керек. 

— Сиз алгач медицина боюнча билим алып, кийин журналистика тармагында окуганыңызды билебиз. Деги эл, теле алып баруучу болуу үчүн университеттин журналистика факультетин бүтүрүү шартпы же шыгы барлар билимсиз эле бул кесипти алып кете алабы?

— Негизи бизде жалаң дикторлорду тарбиялаган бөлүмдөр жок. Кеп техникасы деген сабактар да тилекке каршы аз. Болсо да тиешелүү деңгээлде көңүл бурулбай келет. Бирок мектептен базасы жакшы болуп, гуманитардык билимдерди мыкты окуса, дикциясы жакшы болуп, үнү да уккулуктуу угулса алып баруучу боло алат. Бирок билим алсаң дагы да жакшы. Дагы да тереңдетип, эл аралык журналистиканын негиздерин, стандарттарын үйрөнүп, иштесе абдан пайдалуу да.

— Диктордун жумушу оңой, татынакай болуп эфирге чыгып, тексти окуп кетип калат деп айтып калышат. Чын эле ошондойбу?

— Диктор күн сайын үнүнө көнүгүүлөрдү жасап, дем алуусун жөнгө салуусу керек. Мисалы мен жаңы эфирге келген учурда абдан эле кыйналгам. Кадр артында узун тексттерди окуганда аба жетпей ызаланып кетчүмүн. Ошентип жети жыл кыйналып, толкунданып жүрдүм. Андан кийин устатым туура дем алууну үйрөтүп, узун тексттерди да кыйналбай окуп калдым. Эфирге чыкканга чейин мына ушундай даярдыктар талап кылынат. 

— Айнура Кабатай кызынын жаңылыктарды окуганы менен мимика-жесттери төп келет деп айтып калышат. Бул нерсени кантип айкалыштыруу керек?

— Бул жерде да эң алгач туура дем алып, үндү тарбиялоо талап кылынат. Тилекке каршы, кыргыз элине белгилүү бир чыгармачыл инсан каза болгондо ал жаңылыкты кубануу менен окуган дикторду көргөм. Мындай учурда телекөрүүчүдө бул нерсеге диктор гана эмес, ошол телеканал да ал кишинин көзү өткөнүнө кайдыгер мамиледе экен деген пикир калат. Адам жашоодо кайгырганда жүзүнөн жылмаюу кетип, үнү басаңдап, жай темп менен сүйлөй баштайт. Экранда да жашоо мыйзамдары боюнча интонацияны колдонуу абзел. Негизи эле дикторлук — бул чоң жоопкерчиликтүү жумуш болгондуктан кылдаттык менен мамиле жасоо керек.

— Айрым теле алып баруучулар эфир учурунда диалект сөздөрдү колдонуп жиберишет..

— Бул өтө көйгөйлүү нерсе. Советтер Союзу учурунда эфирдеги кеп маданиятын көзөмөлдөп турган атайын көркөм кеңештер бар эле. Тилекке каршы, учурда андайлар жок. Кадр саясаты солгундап, айрым редакторлордун билим деңгээли да төмөндөп кеткендей. Телевидение — адамдын аң-сезимине абдан чоң таасир бергендиктен, анда айтылып жаткан сөздөр адабий тилде болуусу шарт. Эгер ушул боюнча калтырсак, адабий тилибиз жок болуп кетүүсү мүмкүн. 

— Туура сүйлөө ийгиликке жетүүдө канчалык роль ойнойт?

— Кеп — бул визиттик карточка. Бир окуяны мисал катары айта кетейин. Бир программаны алып баруу үчүн бир орунга эки кыз ат салышып калды. Биринин үнү, экинчисинин жазуу жөндөмдүүлүгү жакшы экен. Экинчи кыздын жазган текстин окусаң ыйлагың келет, бирок үнү начар болгондуктан, жумушка биринчи кызды алышты. Ошондуктан үн — башкы курал. Жагымдуу үнүнөн улам болочок жолдошу менен таанышып, турмушка чыккан окуучум да болду. Андыктан үн, дикция, деги эле кеп маданиятын сактоо бул ийгиликке бир кадам.