Акчам бир батирге араң баткан. Бишкектик ишкер айымдын кинодогудай баяны

© Фото / Валерия ВартановаПредприниматель Джамиля Турдакунова
Предприниматель Джамиля Турдакунова - Sputnik Кыргызстан
Жазылуу
90-жылдар. Жаш кыз мафиянын көзүнө илинбеш үчүн Татарстандагы (Төмөнкү Камадагы) заводдун директоруна кирүүгө аракеттенет… "Фуфайкаң барбы?" деп биздин каарман таанышына кайрылат. Акылында бир ой бышып-жетилип калган эле.

Жамиля Турдакунованын баскан жолу туурасында жакшы бир голливуд тасмасын тартууга болот. Өзү фрунзелик карапайым кыз болуп чоңойгон, атасынан эрте калат. Апасы жалгыз тарбиялап өстүрөт. Наристенин ишкердик шыгы катылып жатканын агезде ким билсин.

— Алгачкы ишиңизди кантип баштадыңыз эле?

— СССР урагандан кийинки мезгил болчу. Анда биз "бизнес" эмне экенин билчү да эмеспиз. "Достук" мейманканасынын катардагы кызматкеримин. 26 жашка толгон кезим, турмушка эрте чыккам. Ошол маалда үч баланын энеси, эки жогорку билимдин ээси болуп калгам.

Бизнесмен Азамат Адылгазиев - Sputnik Кыргызстан
Ишкер Азамат "Советник": алданган учурда "караларга" кайрылдым
Коммунизм курулбай калды, эл өз жанын өзү багышы зарыл деген ой келди мага. Эл ошондо "челнокчулукту" жаңыдан баштап жаткан. Мен өз ишканамды ачууну көздөдүм, баары өз жолу менен – аталышы, дарек жана уставы болсун дедим. Тааныш юрист фирма түптөөдө көмөкчү болду. Болгону эмне менен алектенеримди чечүү гана калды. Мөөр басып, кооз кол коюуга машыгып, толтура баракты чиймеледим, бирок кайсы багытта иш баштарым боюнча бир чечимге келе албай тургам. Ошондо колума ийгилик кушу конду окшойт.

Жаңы "директор" болсом да шаар ичинде троллейбус менен жүрчүмүн. Бир күнү баратсам эле терезеден эмерек комбинаты көзгө урунду. Оюмда бир барып көрөйүн дедим! Эшик тоскондорго өзүмдү директормун деп тааныштырсам, дароо киргизишти. Чындыгында заводдун жетекчисине киргеним жок, ишке ылайык кийинген эмес элем. Андан көрө цехти кыдырып чыгайын дедим.

Жаныма бир жумушчу басып келип: "Сиз журналистсизби? Келиңиз, баарын көрсөтүп чыгайын" деп калды. Басма сөз өкүлү болуп амалданып заводду толук кыдырып чыктым. Агезде жумушчуларынын саны алдаканча аз экен, себеби, көптөн бери эмерек сатылбай, бардык кампалар толуп кетиптир. "Бул жерде эл жарым жылдан бери маяна бетин көрө элек. Эң туруктуу жумушчулар гана калды" деп түшүндүрдү жанагы кызматкер.

Ошол жердеги бардык жатак эмеректерди, стол, олтургучтардын баарын сатууну максат кылдым. 

© Фото / Валерия ВартановаИшкер айым Жамиля Турдакунова: анча акчаны өмүрү көргөн эмесмин! Акча батирге араң-араң батты, кутулар шыпты тирей жыйылды
Предприниматель Джамиля Турдакунова - Sputnik Кыргызстан
Ишкер айым Жамиля Турдакунова: анча акчаны өмүрү көргөн эмесмин! Акча батирге араң-араң батты, кутулар шыпты тирей жыйылды

— Кантип? Акчаңыз, тажрыйбаңыз, эч кандай байланышыңыз жок туруп!..

— Чындап эле ошондой болчу. Заводдон чыгарым менен өзүм иштеген мейманканага барып, кардарларды иликтеп чыктым. Арасында Жар-Кайык (Нижние Челны – Татарстан – ред.) шаарындагы целлюлоза заводунун жетекчиси бар экен. Аны менен баарлашып көрсөм, ишканалар абдан көп болгондуктан, эл акчасын кайда батырарын билбей турганын айтты.

Реплика Чунцинаа, построенная из монет и агатовых камней в Китае - Sputnik Кыргызстан
Шумкарбек Адилбек уулу: инвесторду эптеп көндүрсөк, салык менен Соцфонд чыга калат
Түнү менен күзгүдөн чыкпай, улам ишке ылайык кийим тандап чыктым. Таңкы саат жетиде эмерек заводунун директорун кепке сала баштадым: "Эмеректерди мага бериңиз, мен сатып келем!". Ал шашкалактай: "Сизге кантип ишенем?! Сырттан эле келдиңиз. Жок дегенде күрөөгө койчу бир нерсе барбы?" деди. Үч баламдан башка эч кимим, эч нерсем жок экенин жашырбадым.

Жетекчиликти чогултту. Алар арсар болуп, көпкө кеңешишти. Анан арасынан бирөө: "Балким, колунан келет. Баары бир жумушчуларга айлык бере албай жатабыз, жакында салык да төлөш керек" деди. Ошентип менин пайдама чечим кабыл алынды.

Эмеректи сүрөткө тартып алып, Жар-Кайыкка сапар алдым. Целлюлоза заводун кыдырып, эмеректерди сунуштап жүрөм. Вагон-вагон товар эле, бирок Кудай жалгап, адамдар гарнитурду ашыга сатып алышты.

Вагондор ал калаага келип калганда баарын сатып үлгүрдүм. Эл жолдон эле сатып алып жатышты. Натыйжада, аябагандай чоң сумма таптым. Анча акчаны өмүрү көргөн эмесмин! Акча батирге араң-араң батты, кутулар шыпты тирей жыйылды.

Банктар андай акчаны которушпайт болчу, Кыргызстан да ошол маалда сомго өтүп калган. Рубль салынган кутуларды да үйгө алып келе албайт болчумун. Мени менен бир батир алган аял: "Өтө кооптуу, бизди бандиттер тоноп жүрбөсүн!" деп кыйсыпырга түштү.

Көзүмө бир жарыя урунуп калды, Нижнекамск шаарына жакын авто дөңгөлөктүн желим алкагын чыгарган завод бар экен. Болгон акчанын баарына ошондон сатып алып, Бишкекке жүктөп жөнөтүүнү чечтим.

Бирок 90-жылдарда эч бир сатып алуучу завод менен түздөн-түз сүйлөшө албайт эле. Татарстандык мафия — олуттуу балдар болчу, алар директорго эч кимди жөндөн-жөн киргизчү эмес. Товарды арзан баада алардан гана алууга мүмкүн эле.

— Анда да артка кетенчиктеген жоксуз…

— Ананчы. Фуфайка менен жоолук таптым. Почта бөлүмүнүн башчысы менен сүйлөшүп алып, каттарды заводго почточу катары өзүм алпармак болдум. Ошентип ишкананын аймагына кирдим.

Карнавальный парад в Панама-Сити - Sputnik Кыргызстан
Банкрот болгон нарындык миллионердин баласы: бөтөлкө чогултууга аргасыз болгом
Фуфайканы дааратканадан чечип, бийик такалуу туфли кийип, укмуш айымга айландым. Директордун кабинетине кирип: "Саламатсыздарбы? Бишкектен силердин завод тууралуу жазганы келдим" деп алдадым. Ал таң калды, бирок зериккен өңдөнөт, баарын кыдыртып, көрсөтүүгө макул болду. Тамактануу маалында ага иштен кеп салып, завод мага баланча вагон жүктөп берсин деген сунушумду айттым. "Ошончо акчаңар барбы?!" деп таң калды ал киши. Эртеси жүк ташуучу унаа менен акчаны накталай алып келеримди убада кылдым. Кийинки күнү акча тийиштүү жердин кассасына төгүлдү.

Бишкекке учуп келдим. Эмерек комбинатынын директору: "Кайда жоголуп кеттиң? Акча кана?" деп калтырайт. Акчаны накталай алып келүү мүмкүн эместигин түшүндүрүп, дөңгөлөктүн жеңил алкактары келгенде аларды сатып, акчабызды аларыбызды айттым. "Акылыңдан айныган окшойсуң" деп ал башын мыкчыды.

Кандай болгон күндө деле башка аргабыз жок болчу, келген товарды кампаларга жыйдык. Ал убакта "Дордой" жаңыдан иштей баштаган, ал эми эл дөңгөлөктүн желим алкактарын кайдан сатып аларын билчү эмес. Бир жума ичинде баарын сатып бүттүк. Аябагандай көп киреше таптым.

Жар-Кайыктагы заводдор менен болгон байланышымдан улам өлкөгө бензовоз, КамАЗ, спирт ташуучу унааларды алып келе баштадым. Кийин биздин арак-шарап заводунда иштеп калдым. Дээрлик 20 пайыз акциясына ээлик кылчумун. 

© Sputnik / Табылды КадырбековТурдакунова: жолдошум аябай колдоду, болбосо мындай ийгиликке жетмек эмесмин
Предприниматель Джамиля Турдакунова - Sputnik Кыргызстан
Турдакунова: жолдошум аябай колдоду, болбосо мындай ийгиликке жетмек эмесмин

— Ийгиликтериңизди үй-бүлөңүз кандай кабыл алды?

— Мени аябай колдоду. Күйөөм канча акча таап жатканымды билгенде: "Сенин колуңдан келет, иштей бер, өнүп-өс. Мен сенин жаныңдамын" деген.

Эмнегедир агезде менде коркуу деген жок эле. Бүтүндөй Россия боюнча, атургай, карта аяктаган шаарларда да арак саттым. Олчойгон акча менен жүрчүмүн, бир жолкусунда учактын жүк салгычы менен миң доллар жөнөткөн элем, аны уурдаткам.

— Оштогу заводдо кандайча иштеп калдыңыз?

Презентация гелиоколлекторов  на территории КП Бишкектеплоэнерго в Бишкеке - Sputnik Кыргызстан
Үй-бүлөм бай деле эмес, "ортозаар" турабыз. Зилалиевдин агынан жарыла берген маеги
— "Кыргызалко" мамлекеттик корпорациясынын жетекчилиги өтүнгөн. 32 жашымда арак-шарап чыгаруучу ишкананын коммерциялык директорлугун аркалап калдым. Өз өлкөмдү жакшылап билгим, эл кантип жашап жатканын өз көзүм менен көргүм келген.

Албетте, жамаат мени кабыл албай коет деп чочулагам. Бирок жылуу кабыл алышты. Биз абдан ынтымактуу жамаат болдук. Ишкана казынага ал убактын ченеми менен абдан көп салык төлөчү. Ал жакта иштеген үч жыл аралыгында биз 99 дүкөн ачтык.

Иш мындай болду: өз дүкөнүндө арак саткысы келгендер бизге кайрылышты. Алардын дүкөнүн алар сата турган өндүрүмдөрдүн эсебине заводдун балансына киргизүүнү сунуштадык. Ыкма иштеп кетти.

Баары жакшы нукта уланып жаткан. Бирок күндөрдүн биринде кампалардын жанынан өтүп баратып, миңдеген литр арак көрдүм. Селейе түштүм. "Мен энемин да. Үч балам бар, алардын чоңойгонун көрбөй, арак сатып жүрөм" дедим ичимден.

Жамаатты чогултуп, иштен кетеримди айттым. Ага дейре бул кызматты эч ким өз ыктыяры менен таштап кетпептир. Баары таң калышты, бирок абдан жылуу узатышты.

— Бишкекке кайтканыңызда кайра ишке баш-отуңуз менен кирдиңизби?

— Жок, ойлонушум керек эле, ойлорумду топтошум зарыл болчу. Көп окуй баштадым. Эмне менен алек болсом деп баш катыра баштадым. Кыргызстандан тыш көп иштегендиктен, бажы жана транспорттук маселелерди жакшы билчүмүн. Дал ушул тармакта багыт алууну чечтим.

Адегенде бул багыттын күңгөй-тескейин үйрөнөйүн дедим. Кырдаалды изилдөө үчүн Екатеринбургга жөнөдүм. Ал жакта биздин алып-сатарларга ("челнокторго") жардамдаштым.

Көйгөй абдан көп эле, адамдар жарым-жартылай мыйзамдуу иштешчү, аткезчилик гүлдөп турган. Жүктөр көп конфискацияланчу. Губернаторлор, Россия бийлигинин өкүлдөрү менен жолуктум. Аларга биздин мигранттардын мыйзамдарды билбегендигин, бажы органдары аларды кабардар кылышы керектигин айтып түшүндүрдүм. Алардын жүгүн тартып алуунун ордуна айып пул гана салууга эмнеге болбосун дедим.

Ырчы Толгонай Арзыкеева. Архив - Sputnik Кыргызстан
Алар уйкудан туруп эле "жылдыз" болушкан. Соцтармакты дүң кылган 10 адам
Биз элге көмөктөштүк, өзүм тажрыйба топтодум. Россияда бажы брокерлери иштейт, алар мыйзамдуу негизде тышкы сооданы жүргүзүүгө жардам берет, юридикалык маселелерди чечет, бажы төлөмдөрүн жакшы билишет.

Кыргызстанда мындай жок болчу. Ушул багытта чыйыр салууну колго алдык, бажы кодексине бажы брокерлер институтун түзүү тууралуу өзгөртүүлөрдү киргиздик. 2002-жылы мындай кызмат көрсөткөн ишканалардын алгачкы карлыгачы биздин компания болду.

— Өкүндүргөн жагдай барбы?

— Компанияны аябай кеч ачканыма кейийм. Жакында ишканабыздын 15 жылдыгын белгиледик. Бул багытты эртелеп изилдей баштасам, жашы андан да жогору болмок… Эмне менен алектенсеңиз, сөзсүз ал тармак боюнча дайым көптү окуп туруңуздар деп жалпыга кеңеш берер элем. Ар күнү жаңы иш ачып турууга тийишсиздер.

Кызматкерлерге дайым көңүл буруңуздар. Кадрларды окутуу маселесине абдан тыкыр карайм. Менде иштеп кеткен балдардын көбү азыр ири ишканаларда жетекчилик кызматтарды ээлешет. Эгер адам өсүүнү кааласа, аны кармабайм. Улам жаңы окуучу таап, кайра баарын башынан баштайм. 

© Фото / Валерия ВартановаБеш баланын энеси Турдакунова: башка миңдеген жубайлардай эле тамак жасайм, балдарды багам. Аял болуунун чеберлиги ушунда
Предприниматель Джамиля Турдакунова - Sputnik Кыргызстан
Беш баланын энеси Турдакунова: башка миңдеген жубайлардай эле тамак жасайм, балдарды багам. Аял болуунун чеберлиги ушунда

— Бизнесте аялдардын кандайдыр артыкчылыгы болобу?

— Бул чөйрөдө эч ким эч кимди эркелетпейт. Бизнесте аял-эркек деген жок, келишим гана бар. Балким, мага аялга таандык нерселерден ички туюм көбүнесе көмөкчү болор. Адамдардын ичи-тышын сезе алам. Эгер бир нерсе кооптондурса, иштешүүдөн баш тартам.

Бир ирет бизге Москвадан бир ишкер келди. Мен, анан дагы бир маанилүү киши менен жолугушууну суранды. Макул болдук, ал жарым саат кечигип келди. Алдын ала кабарлаган да жок. Ар нерседен кеп салып, сый олтурдук, бизнестен сөз козгободук. Эртеси күнү: "Биздин иштерден эмне кеп?" деп телефон чалат. Эч тайсалдабастан: "Биздин кандай ишибиз болсун? Жарым саатка кечиктиңиз, кабарлап да койгон жоксуз. Демек, дайым ушундай болот да. Мындан кийин ортобузда кайсы иш жүрсүн?" – дедим.

— Тээ 90-жылдары эмнеге тизгинди өзүңүз колго алгансыз? Миңдеген үй-бүлөлүү аялдардай агым менен "акпадыңыз"?

— Бул туурасында ойлонгом. Жолдошум башка тармакта – жылкы менен алектенет. Ансыз бир нерсеге жетишер белем, күмөн. Бул сонун киши үйдө башкы орунда. Жолдошумдун сөзү меникинен маанилүү.

Кыргызстандын желегин көтөргөн спортчу. Архив - Sputnik Кыргызстан
Мигрант элек, чемпион болдук! Чет жакта топ жарып чыккан кыргыз спортчулары
Элдер үйдө да баарын мени башкарат деп ойлошот, конокко келип калышканда таң калышат. Башка миңдеген жубайлардай эле тамак жасайм, балдарды багам. Аял болуунун чеберлиги ушунда. Эгер үйдөгүлөргө жылуулук тартуулай албасаң, анда акча тапканыңдан не пайда?

Беш баланын энесимин. Ишкер айым катарында да эмес, мен көбүрөөк эне катары өз ордумду таптым деп санайм. Мыкты балдарым бар: кызым балдар онкологиясында психолог, уулум — архитектор, дагы бири үй-бүлө курду. Небере кызымдын скрипкада ойногонун уксаңар… Тим эле укмуш!

— Беш жылдан кийин кайсы багытты багындырар элеңиз?

— Муну мен так билем, башкаларга да пландоону сунуштайм. Беш жылдан кийин бүтүндөй бакчага айлантуу үчүн быйыл 500 көчөт тигем. Дагы бир неберелүү болгум келет. Аны өзүм тарбиялайм деп жатам. Тилекке каршы, неберелериме көп убакыт бөлө албай келем, эми дагы бир неберелүү болсом, колдон түшүрбөй багам. Атургай алар менен келишим да түзөм! Жакшы таене, чоң эне болууну аябай самайм.

Бизнес багытында – ишканабызды эл аралык деңгээлге чыгаргым келет. Азыркы чакта Өзбекстан менен иш алпарабыз. Саясий өзгөрүүлөрдөн улам биздин кызматташтык да жакшы өңүт алып барат.

Жакында мага "Евразиялык мамлекеттер биримдигинин ардактуу жараны" орденин тагышты. Бул мени көп нерсеге милдеттендирет.

Ал эми саясатка баргым жок. Депутат да, президент да болгум келбейт. Эне, чоң эне, таене болгон андан артык. Аял болуунун эле өзү кандай керемет!

Жаңылыктар түрмөгү
0