Мүчөл жаш деген эмне жана аны кандай убакытта, кайсы жылы белгилеш керек Sputnik Кыргызстан агенттигине этнопедагог жана жазуучу Абдыкерим Муратов түшүндүрүп берди.
Мүчөл жаш деген эмне?
Мүчөл жаш "Манас" эпосунда
Саякбай Каралаевдин варианты боюнча "Манастын" "Семетей" бөлүмүндө Семетей он экиге чыкканда Таласка келип, Бакайга сыр алдырбай турганда, кыраакы карыя жыл эсебин мындай чыгарат:
Жыл эсебин алайын,
Эми жылды катка салайын,
Ал эле чычкан, ал эле уй,
Ал эле жылкы, а да барс.
Ал эле коён, ал жылан,
Ал эле тоок, ал улуу,
Ал эле мечин, а да кой,
Ал эле доңуз, ал эле ит,
Айкөлдөн калган кулунум,
Өлбөй жүрсө Семетей
Быйыл он экиге толгон кез.
Ошентип Бакай карыя энеси менен кеткен баатырдын баласын билет.
Мүчөл жылдар жана алар кайсы убакытта белгиленген
Ошентип мүчөл жылдардын биринчиси – 13 жашта, экинчи —24 жаштан 25ке караганда, үчүнчүсү — 36 жаштан 37 жашка караганда, төртүнчү мүчөл — 48тен 49 жашка караганда, бешинчиси — 60 жаштан 61ге караганда, алтынчы мүчөл — 74 жаштан 75ке караганда, 85 жаштан 86га караганда – жетинчи мүчөл, ал эми 97 жаштан 98ге караганда сегизинчи мүчөл жаш белгиленип калат.
Кыргызча жыл сүрүүнүн календары
Чычкан: 1924, 1936, 1948, 1960, 1972, 1984, 1996, 2008
Уй: 1925, 1937, 1949, 1961, 1973, 1985, 1997, 2009
Барс (Жолборс): 1926, 1938, 1950, 1962, 1974, 1986, 1998, 2010
Коён: 1927, 1939, 1951, 1963, 1975, 1987, 1999, 2011
Балык (Улуу): 1928, 1940, 1952, 1964, 1976, 1988, 2000, 2012
Жылан: 1929, 1941, 1953, 1965, 1977, 1989, 2001, 2013
Жылкы: 1930, 1942, 1954, 1966, 1978, 1990, 2002, 2014
Кой: 1931, 1943, 1955, 1967, 1979, 1991, 2003, 2015
Мечин (маймыл): 1932, 1944, 1956, 1968, 1980, 1992, 2004, 2016
Тоок: 1933, 1945, 1957, 1969, 1981, 1993, 2005, 2017
Ит: 1934, 1946, 1958, 1970, 1982, 1994, 2006, 2018
Доңуз (Кара кийик): 1935, 1947, 1959, 1971, 1983, 1995, 2007, 2019 жана башка.
Мүчөл жаш чыгарарда колдонулган ишенимдер
Адамдын мүчөл жылында ар кандай жагымсыз учурлар болуп кетпесин деген ишеним менен элибиз ар түрдүү ырымдарды колдонушкан. Мисалы:
- Мүчөл жашын чыгарганда той кылып, мал союп, кан чыгарып, элге тамак-аш берген;
- Дүйнө-мүлкүнөн зекет чыгарып, бей-бечараларды ыраазы кылган;
- Мүчөл жашка чыккан баланын жаткан жерин арча менен аластайт, жууркан-төшөгүн күнгө жайып, кургатат, же жаңылаган;
- Мүчөл жашка чыккан баланын эски кийимдерин кырсык тоорубасын деп отко өрттөшкөн;
- Мүчөлү чыгып жаткан балага кызыл түстөгү кийим кийгизген;
- Мүчөлү чыгып аткан балага аяк тептиришип, идиш сындыртышкан;
- Мүчөл жылы оору-сыркоо, чыгаша, башка кырсыктар келет деп балдарды этият кармаган.
