Ыргал Кадыралиеванын айылга каты. Шаани чоң апа, тубар көйнөктүн карызын кечтим

Биздин каарман Өзгөн районунун Куршап айылында жарык дүйнөгө келген.

Кош данек. Чочуп кеткен чоң энем

Биздин сүт тарткан машинабыз бузулуп калып, апам экөөбүз күндө эки чака сүт көтөрүп, Төлөн авамдыкына сүт тартканы киребиз. Мен алты-жети жаштагы кыз элем. Апам менен чоң апам сүт тартып отурушат. Мен данек чагып жеп жаткам, аңгыча кош данек чыгып калды. Мен дароо "чоң апа, жарма данек жейлиби" дедим. Себеби апамды жарма данектен далай жолу жеңгенмин. Чоң апам макул болду.

— Эмнеден?— дедим.

— Эгерде сен жеңсең, үстүңдөгүдөй тубар көйнөк алып берем, эгерде мен жеңсем сен мага тубар көйнөк алдырып бересиң деди.

Дароо макул болдум, себеби апам жакында эле өзүнө тубар көйнөк тиктирип, ашкан кездемеден мен да көйнөктүү болгом. Өзүнүкүн жапжаңы бойдон сандыкка салып койгон болчу, аны чоң апам жакшы билет эле. Утулсам апамдын көйнөгүн бере коем деп макул болдум. Бизди карап күлүп отурган апам да макул болду. Эртеси жарма данекти айтмай болдук. Айтмакчы, тубар гүлдөрү билинер-билинбес болуп өзүнөн чыккан, шайыга окшош кездеме.

Жеңилип калбайын деп түн бир оокумга чейин уктабадым, анан уктап калыпмын. Таң атпай, үрүл-бүрүлдө апам ойготту. "Тур, чоң апаңдан утулуп каласың, азыр келет", — деди. Мен туруп эле чоң апамдардын үйү тараптагы козу короого жөрмөлөп кирип кеттим. Кымыңдап коюп, аңдып отурам. Чоң апам "Акжол, Акыл тургула" деп, балдарын ойготуп, тоокторуна жем чачып жүрөт. Оңтоюн көпкө күтүп туруп, мен жакка жакындаганда "Ассалому алейкум, жарма данек!", — деп чөптүн арасынан чыга калдым. Шаани чоң апам чочуганынан бакырып жиберди. Ошентип тубар көйнөк уттум. Мага кудай берди, күндө барып доолап коем. Алып бере албай жүрөт. Азыр да кез-кезде доолап, ошондо эле алып берсеңиз, азыраак кездеме менен кутулмаксыз, эми үч метр кетет деп эскертип коем. Былтыр айылга үйгө барсам, апам "чоң апаң бутун сындырып алды, сурап кой" деп калды. Кирсем, жөжө издеп жүрүп жыгылыптыр. Ал абалды сурашып, 100 сомдук жөжө үчүн бут сындырат деген эмне деп кайгырып, аягында баягы көйнөктү доолап койдум. Апам болсо "андан бери канча көйнөгүн кийдиң, тоюңда көйнөк, баркут көрпө берди, үйүңө баркут төшөк берди, ошолорду эсептейсиңби", — деп сүйлөндү. Мен "жок жанагы жарма данектен уткан кызыл-пуштуу (розовый деп коет эмеспизби) тубар көйнөктү берсин", — дедим тамашамды билдирбей. Азыр да кат аркылуу доолап коеюн. Чоң апа, мен ошол тубар көйнөктү кечтим. Бирок доолашкан сайын экөөбүз мындан чейрек кылым мурдагы балалыгымды, сиздин жаштыгыңызды, башынан баштап жарма данек окуясын айтып, кантип чочуганыңызды эскерип алабыз. Ошого канааттанып калам.

Биз, кыздар ойногон жердин ээси ак жоолукчан келиндер болуптур

Мен айылга көбүнчө жалгыз келем. Көчө бойлоп, суу көтөрүп бараткан келиндерди, ойноп жүргөн жаш кыздар-балдарды көрүп, мен өзүмдү, чака толо суу көтөрүп жарышкан, классташым Алтынайды, атаандашып, таарынганда айлап сүйлөшпөй калчу Нурмираны, Бегайды, индия бийин бийлеген Динараны, агамды сүйүп, күндө мага жагынган Оляны, чачымды оңдоп берем деп кыркып салган Сүйүндү, үйү мектепке меникинен жакыныраак болсо да, мага келип, бетимди жууганда суу куюп берип, анан кийингенче күтүп, сабакка кошо алып барган Чынара досумду издейм. Алар көрүнбөйт. Көрсө, муун алмашып, биздин кыздар башка айылга күйөөгө тийип, алардын ордун башка айылдан биздин айылдын уулдарына турмушка чыккан ак жоолук келиндер ээлеп калыптыр. Классташтарым жана биздин айылдын чаңын кубалап ойногон Тазагүл, Таттыгүл, Алтынай, көрсө, биз ойногон жердин ээси башкалар болуп калыптыр.

Телевизору жок үй

Филология факультетинин студенттери кыргыз адабиятын казып, кыргыз жазуучуларынын бардык чыгармаларын тереңдетип окуйбуз. ЖОЖго келсем, окуй турган чыгармалардын баарын окуп бүткөн болуп көпкө чейин зеригип жүрдүм. Азыр китеп окуюн десем, ар кандай шылтоо көп, эмнеге мурдагыдай окуй албайм деп таңгалам. Көрсө, маалымат алууга булак көп экен. Компьютер, телефон, радио, айылда телевизор жок үй жокко эсе. Ал кезде биздин үйдө толтура китеп, бирок телевизор магнитофон дегендер жок болчу. Китеп дегенди талашып окучубуз. Атам окуяны кубалап окубай, маанисин түшүнүп окугула дечу. Окулган китептер түгөнүп бара жатканда жаңылап койчу. Туулган күнгө белекке берилген китеп ошол адамдын менчиги эле. Уруксатсыз алсаң, таяк жейт элең.

Төлөгөн Касымбековдун "Сынган кылычын", Исай Калашниковдун "Каар заманын" окубагандар киши катары эсептелчү эмес. Ленинди, Энгельсти, Марксты жатка билчүбүз. Чыңгыз Айтматовду жакын туугандардай эле билип, катырып талкуулап коет элек. Бирок мен класстагы окуучулардан аябай уялчумун. Алар Валерий Меладзе, Валерия, Губин, "Просто Мария" сериалы, Ералаш тууралуу сүйлөшсө түшүнбөй кыйналчумун. Чынын айтайын, Меладзени көпкө чейин эле аял болсо керек деп жүрө берипмин… Азыр ойлосом, бала маалыматка суусап турган убакта аларга китеп окутуш үчүн башка маалымат булактарды чектөө керек экен.

Бир күнү кошунабыздын кызы Гүлбурак күйөөгө тийип калды. Мени да чакырышыптыр, кирсем, күйөө баланын досторунан бирөө мени сурап калды. Кошунасы болом деп сыр бербей отурсам, сураштырып атып, "Аа, жанагы китеп көтөрүп, кой кайтарган Карымшак акенин студент кызы сенсиңби" деп такып калды. Өзүмдү аябай уят болдум деп акырын чыгып, качып кетип калгам тойду таштап…

Акмак кылган агайым. Сонун тарбия

Мен окуган гимназияда Каныбек Эшматов агай директор эле. "Таштанды ыргытпабаганды үйрөнгүлө. Эгерде таптакыр эле болбой баратса, анда "мен акмакмын" деп туруп таштагыла, анан канча жолу акмак болгонуңарды кечинде санайсыңар", — дечү.

…Университетке тапшырганы келип, агам экөөбүз шаарда баратабыз. Жеген балмуздактын кагазын таштайын десем, чака жок. Агам шаштырып жатат. Анан "мен акмакмын" деп таштандыны көчө боюна таштадым.

"Эмне дедиң?" деп агам аябай таңгалды. Агайымдын айтканын күбүрөдүм, күнөөлүүдөй болуп. Санжар агам каткырып күлдү. Кийин 20 чакты студент жашаган турбазага ошол тартипти киргизди. Ошондон кийин мен күндө эшик шыпыргандан кутулдум. Депутат болгонумда да таштанды ыргытпоого байланыштуу мыйзам жазгам. Азыр да кокус таштанды таштасам, "мен акмакмын" деген сөз автоматтык түрдө оозумдан чыгып кетет.

Зирегим

Жалаң эркектердин арасында өсүп, алар менен жарышып ат минип, тамдын үстүндө автомат атып чуркап чоңойдум. Ар дайым башкалары бир командада, Санжар агам экөөбүз бир командада болот элек. Кинодогу "спецназдын" кол менен жаңсаган белгилерин жатка түшүнүп, агам "ат" дегенде атып, "чурка" дегенде чымылдачумун. Кийинчерээк чоңойгондо экөөбүз эң жакын сырдаш, дос болдук. Бардык сырын айтып, мени "зирегим" деп эркелетчү. "Карындашым зирек, бардыгын алдын ала байкап турат, духу танкадай күчтүү", — деп турчу. Анда мен духу күчтүү деген кандай болоорун да түшүнчү эмесмин.

Эх-ххх, Зымырат эне

Апам менен атам бир эле көчөдөн. Ошондо биздин көчөнүн жарымы тага журтум, жарымы аваларым. Апам качан болбосун туугандары ооруп калабы, конок келип калабы кечинде барып кабар алып келе калчу. Ага мени ээрчитип барып жүрүп үйрөтүп койгон. Аралыгы эки чакырым. 3-класста окуп жатканымда таежем уулдуу болуп, ымыркайды уйдун сүтүн берип бакчу. Кечки саанда бир банка сүттү көтөрүп, жаңы төрөгөн бөбөккө жеткирүү менин милдетим. Кээде кечки тамактан да куюп бере калат. Аны көтөрүп алып зымырап жетип барып, кайра энтигип келип калчумун. Атам анткенибизди билбейт. Билсе, өлтүрөт…

Жолдо чуркап баратканымды күнүгө Зымырат эне көрүп: "Сени дагы жөнөттүбү? Байкуш Агдаана, кыз бала ушинтип күйөт да туугандарына", — деп артымдан карап апамды алкап калчу. Үйгө Зымырат энени көрдүм деп келем. Көрсө, караңгыда ошол Зымырат эне мага жөлөк болчу экен. Ордунда бекен деп, күнүгө салам айтып өтөм. Кийинчерээк чоңоюп калганымда, кокус караңгыда баратсам да, ордунда бекен деп карап калчумун, сөзсүз ордунда болчу. Анан "каякка баратасың, эмнеге бардың, анан ал эмне деди", — деп сурачу. Ошол кичинекей кемпир айылдагы жаңылыктардын бардыгын билчү. Жакында эле ошол жерден, "байкуш Зымырат эне, эми картайып, бул жерге отура албай калгандыр, каа-ап", — деп өтүп бара жатсам, гүлдөрдүн арасынан "Ыргалсыңбы, келдиңби, кайда баратасың?", — десе жүрөгүм түшүп калды. Ар бир айылда мындай Зымырат энелер болсо керек. Менин азыркы Бишкектеги кошуналарыма да тамашалап "Мен карысам дарбазанын жанына отургуч коюп, ким эмне кылып, каякка барып, кайдан келатканын билип турган Зымырат эне болсом керек", — деп тамашалайм.

Эмне болсо да, бар болгула менин айылдаштарым. Бардыгыңарга жакшылык каалайм!

Силерди урматтап, кызыңар Ыргал Кадыралиева.