Россияда Мамлекеттик Думанын депутаттарын шайлоо өтүп жатат. Биринчи жолу онлайн добуш берүүгө шарт түзүлүп, шайлоо үч күнгө созулду.
Россиялык шайлоо форматы жалпы КМШ үчүн тенденция болобу? Европа коопсуздук жана кызматташтык уюмунун (ЕККУ) байкоочуларды жөнөтпөй койгону шайлоо процессине таасирин тийгизеби жана Европарламенттин Мамдума шайлоосунун жыйынтыктары боюнча билдирүүсүн кандай бааласа болот? Бул маселелер боюнча "Sputnik орусча" YouTube-каналына Казакстандын парламентинин сенатынын төрагасынын орун басары, КМШнын Парламенттер аралык ассамблеясынын байкоочулар тобунун координатору Аскар Шакиров жана КМШнын Парламенттер аралык ассамблея кеңешинин катчылыгынын төрагасынын орун басары, демократияны өнүктүрүү эл аралык институтунун директору Иван Мушкет ой бөлүштү.
Кеп пандемияда гана эмес
Аскар Шакировдун пикири боюнча, азыркы шайлоо пандемиядан улам өзгөчө шартта өтүүдө жана Россия жарандарынын коопсуздугу үчүн тийиштүү бардык чараларды көрүлдү.
"Биз барган шайлоо участкалары толук жабдылып, карантиндик талаптарды сакташууда. Байкоочуларга сурамжылоо да жүргүздүк, санитайзер сыяктуу коргонуучу каражаттар бар. Кире бериштен шайлоочулардын гана эмес, журналисттер менен эл аралык байкоочулардын дене табы текшерилип турду", — деди ал.
Ал белгилегендей, онлайн добуш берүү кары-картаңдарга, ден соолугунан мүмкүнчүлүгү чектелгендерге жана өлкөнүн тышында жүргөндөргө өтө ыңгайлуу нерсе. Инфраструктура талаптарга жооп берери жана электрондук бюллетендер бузулбай иштегени да белгиленди.
Мамдума шайлоосуна 14 саясий партия катышууда. Иван Мушкеттин айтымында, КМШнын парламенттер аралык ассамблеясынын мүчөлөрү партиялардын өкүлдөрү менен жолугуп чыккан. "Биз аларга шайлоого карата даярдыктарга кандай баа беришерин сурадык. Биздин отчёттор чоң, масштабдуу иштер жасалганын көрсөтүп турат".
Электрондук добуш берүү — КМШнын келечектеги трендиби?
Аскар Шакиров электрондук добуш берүү практикасына алгач россиялыктар өздөрү баа бериши керектигин айтты. "Бирок мен жалпы биздин топтун оюн айтып коёюн, бул тажрыйба изилдөөгө татыктуу", — деди ал.
Мушкет калк арасында электрондук добуш берүүгө ишенбегендер дагы бар экенин моюнга алуу керектигин айтты. "Элдин ою боюнча бюллетенди урнага салуу бул башка нерсе. Бирок добушту баары бир машина санайт эмеспи? Буга байланыштуу аралыктан добуш берүү өнүгө берет жана КМШ мамлекеттерине стимул болмокчу. Бирок бул процесс тез ишке ашып, эртең эле элдер онлайн добуш бере баштайт деп айта албайм. Кээ бирлер электрондук жабдыктарды жакшы түшүнбөйт, ошондуктан калкка түшүндүрүү иштерин жүргүзүш керек болот".
Эмне үчүн добуш берүүгө үч күн керек?
Думанын депутаттарын шайлоого берилген үч күн убакыт да кеңири талкуу жаратпай койгон жок. Бирок Аскар Шакиров мында каршы боло турчу эч нерсе жок деп эсептейт.
"Бул убакыт аралыгында көп адамды камтыса болот. Адамдардын укугун коргош керек деген кептин түбүндө бир дагы адамды көңүл сыртында калтырбаш керек деген ой жатат. Ал эми ойду эркин билдирүү укугу да адам укуктары боюнча иштин субъектиси болуп саналат", — деген ал.
"Күн аралыгы заматта добуш бериш керек деген милдеттен арылтат. Себеби, кээ бирлер так ошол күнү жетишпей калышы мүмкүн же болбосо дагы ойлонуп көргүсү келет. Жаран үч күндүн ичинде сөзсүз түрдө добуш берүүгө убакыт табат, ошондуктан менин оюмча, бул натыйжалуу жана жакшы ойлонуп киргизилген нерсе", — деген Мушкет.
Аскар Шакиров үч күндүн ичинде шайлоочулар депутаттыкка талапкерлер тууралуу маалымат менен да тааныша аларын билдирди.
"Маалыматтар болушунча жеткиликтүү, бул нерсе мени кубантты. Талапкерлердин бири мурда соттолгонун дагы көрсөтүптүр. Менин байкашымча бул шайлоо жогорку деңгээлде уюштурулган. Биринчиден, катышуучулардын көрсөткүчү маанилүү. Кечээ Москванын Басманный районундагы шайлоо тилкесине барганбыз, шайлоочулардын үчтөн биринен көбү саат 11:30га чейин добуш беришиптир. Бүгүн Москвага композиторлор үйүнө бардык, ал жакта дээрлик жарымы добуш берип бүтүптүр"
Батыштын ыксыз билдирүүлөрү
КМШнын парламенттер аралык ассамблеясынан айырмаланып ЕККУнун Демократиялык институттар жана адам укуктары боюнча бюросу Россияга байкоочуларды жиберүүдөн баш тартты. Аскар Шакировдун айтымында, бул чечим өкүнүч жаратат.
"Шайлоо — бул бир гана өткөрүү процессин көзөмөлдөө эмес. Ал пикир алмашуу жана башка өлкөлөр үчүн пайдалуу сунуштарды иштеп чыгуу. Байкоочулардын өкүлү катары мен эч кандай мыйзам бузуулар аныкталган жок деп айта алам. Биз жалпы таанылган нормаларга таянабыз. Тагыраагы, КМШдагы демократиялык шайлоолордун стандарттары жөнүндө Конвенцияга (Көз карандысыз мамлекеттер шериктештигине мүчө мамлекеттердеги демократиялык шайлоолордун, шайлоо укуктарынын жана эркиндиктеринин стандарттары жөнүндө конвенция — ред.) таянабыз".
Иван Мушкет билдиргендей, шайлоо процесстерине мурда жүргүзүлгөн мониторинг учурунда КМШнын парламенттер аралык ассамблеясы европалык өнөктөштөр менен пикир алмашып, диалог курган. "Алар чакырылган жок, анан өздөрү да келишкен жок — бул алардын чечими, бирок дагы бир маанилүү жагдай бар. Демократияны ар дайым кеп кылган уюм шайлоонун кандай өтүп жатканын көрүп кетсе болмок".
Мушкет кээ бир уюмдар шашылып билдирүү жасап жатканын белгиледи. Ал муну менен Европа биримдигине мүчө мамлекеттерди Мамдуманын шайлоосунун жыйынтыктарын тааныбоого даяр болууга чакырган Европарламентти мисал кылды.
"Жерине келип анан тыянак чыгарыш керек. Антпесе этикага жатпай калат. Саясатчылардын көбү муну айтып жатат, биздин топ да өз пикирлери менен бөлүшүүдө. Мен дагы бул нерсени кабыл алынгыс деп ойлойм", — деп ал сөзүн жыйынтыктады.
