Мындай милдеттерди ишке ашыруу үчүн бир жыл жетишсиз экени шексиз. Биз НАТОнун постсоветтик мейкиндикте орун алышын жайылтуунун кезектеги чыгыш нугундагы кызыктуу баскычына күбө болуп турабыз. Түркиянын бул кадамын аскерий серепчи Александр Хроленко талдаган.
Түркиянын улуттук коргоо министри Хулуси Акар 21-ноябрда өлкөнүн кургактагы күчтөрү даярдыктан өткөнүн, жакында Азербайжанга Аскер-аба күчтөрү тарабынан жеткириле турганын жар салган.
Аскер жетекчиси өз сөзүндө "Түркиянын эл аралык аренада лидерлиги" жөнүндө да камтып, ага бет алган багытта "түркиялык куралдуу күчтөрү республиканын тарыхындагы эң чыңалган убакты баштан өткөрүп жатканын" кошумчалаган.
Азербайжандагы түркиялык аскердик контингенттин сандык жана сапаттык курамы азырынча сыр бойдон. Түркиянын аскердик бөлүктөрү Азербайжанда Анкара менен Бакунун аскердик жана аскердик-техникалык кызматташтыгынын алкагында мурдатан эле дээрлик туруктуу жайгашып келерин белгилей кетели.
Анкара менен Москва 11-ноябрда Тоолуу Карабахтагы элдешүүнү көзөмөлгө салуу боюнча борбор жөнүндө меморандумга кол койгон. Анан да бул документте биргелешкен тынчтык орнотуу күчтөрүн түзүү туурасында кеп да жок. Бирок мындан ары Азербайжан жана Түркиянын президенттери Ильхам Алиев жана Режеп Тайип Эрдоган түркиялык күчтөрдүн катышуусундагы "биргелешкен тынчтык орнотуу миссиясы" тууралуу бир нече ирет билдиришкен. Ошону менен бирге эле Москванын "кан күйгөн" аймакка түркиялык күчтөрдү киргизбөө өтүнүчүн Анкара менен Баку этибарга да албады.
Азербайжан территориясындагы Түркиянын кургактагы күчтөрүнүн Россия менен ондогон адистерден куралган мониторинг борборунун алкагындагы өз ара аракеттенүүдөн бөлөк башка бир нерсеге даярданып жатканы айкын.
Ийгилик арбитражы
Түркиянын Түштүк Кавказда Россия менен масштабдуу жаңжалды тутантууга стратегиялык себеби жок (андайда ийгиликке жетери күмөн, анан да Анкара үчүн кесепети оор болору турулуу иш).
Азербайжан менен эки тараптуу аскердик-техникалык кызматташтык же "тынчтык орнотуучу миссия" өңдүү ыңгайлуу шылтоо менен аймакка ырааттуу кирүү – кыйла натыйжалуу жана коопсуз. Экинчи жагынан да Бакунун жардамы Карабахтагы куралдуу жаңжалга болгон түркиялык көмөккө акы да болушу мүмкүн.
Тоолуу Карабахтагы түркиялык аскердик күчтөрдүн аракеттери үч тараптуу (Азербайжан, Армения, Россия) эч кандай макулдашууда каралган эмес.
Анкаранын жаңжалдын Азербайжан тарабына көрсөткөн аскердик колдоосунан улам түркиялык армиянын Карабахта тынчтык орнотуучу катары роль алышына, чектешкен жерлерди чогуу күзөтүүгө катышуусуна таптакыр жол берилбейт. Анткен менен варианттары болушу мүмкүн. Иш жүзүндө Түркия Азербайжанда эбак ордун бекемдеп алган. Мындан ары түркиялык күчтөр эки тараптуу макулдашуунун негизинде аталган территорияда жылдап калат.
Бул эл аралык укук жоболорун бузбайт, бирок тынчтыкка да кепилдик бербейт. Анткени дүйнөнүн эч бир өлкөсү Тоолуу Карабах Республикасынын суверенитетин тааныган эмес, Баку менен Анкаранын Тоолуу Карабахтагы армян калкына карата каалаганын кыла аларына ынанып алышы ыктымал.
Түркия Тышкы иштер министрлиги жер-жерлерде кандайдыр кошумча байкоочу бөлүмдөрү туурасында билдирүүсү бар. Сириядан келген түркия тарапка ыктаган согушкерлердин Азербайжандан чыгарылышы боюнча маалыматтын жоктугу тынчсыздандырат. Мындай кырдаалда, министр Хулуси Акар айткандай, "азербайжан туугандардын ийгилигинин арбитражы" жетишкендиктерден башы айланбаса болгону.
Келечектин кыялы
Анкаранын "түрк дүйнөсүн" куруу боюнча глобалдык планы бар. Алдыда түркиялык кызыкчылык жана күчтөрүнүн Азербайжан чегинен тыш – Каспий аймагы жана Борбор Азия өлкөлөрүнө чагылышы да ажеп эмес.
Түркия Сириянын түндүгүндө, Ливияда аскердик инструменттерди кызуу пайдаланып келет. Башка өлкөлөрдүн кызыкчылыгына карабастан Жер ортолук деңиздин маанилүү тилкелерине да көз артат (кызыкдар). Ошентип Азербайжан (мунайдын бир топ коруна ээ) Түркиянын белгилүү, экспансивдик жана агрессивдүү тышкы саясатын өнүктүрүүчү аянтчага айланып барат.
Мындай "агалык" жагдайы Анкаранын "аркасында" Эрдоганды бардык географиялык аймакта үндөбөй колдоп турган түндүк атлантикалык альянс турушу менен да кооптуу.
Россиялык тынчтык орнотуучулар Тоолуу Карабахта тынчтык жана тартипти калыбына келтирүү менен алек, ал эми Түркия Азербайжанда кандайдыр аскердик инфраструктура түзүү менен Түштүк Кавказ аймагындагы аскердик кийлигишүүгө болгон укугун бекемдөөнү көздөйт. Анкаранын Карабах долбоорун логистика гана кабатырга салат. Түркиялык Ыгдыр провинциясы жана "ири Азербайжандан" бир топ обочолонгон Нахичеван Автономдук Республикасы кошулган жерде Азербайжан жана Түркиянын кургактагы орток кичинекей тилкеси бар. Аскердик-аба күчтөрүнүн учактары менен күчтөрдү, курал-жарак жана ок-дарыны жеткирүү (өтө көп чыгымды талап кылат) үчүн Армения, Грузия (кыйла болжолдуу маршрут) же Иран менен макулдашууга тийиш.
Ошентип кандай геосаясий жагдайда болбосун, Түркияга Кавказ жана Жакынкы Чыгыштагы Россиянын бекем ордун эске алууга туура келет.
