Адеп Ысык-Көлдүн жээгине кимдерге таптакыр эс алууга болбой тургандыгын айтайын. Ооба, албетте, бул тизмеге кирген тааныштарыңыз көлгө барып, сопсоо эле кайтканын мисал келтирет чыгарсыз, бирок саламаттыкты тобокелге салуунун зарылдыгы канчалык?!
Кооптуу тизмедегилер:
Кант диабети бар;
Гипертониялык дарты бар;
Тери ооруларынан азап чеккендер;
Жакын арада оор операция же химиятерапияны баштан кечирген адамдар;
Кош бойлуулар (алгачкы жана соңку үч айлык кезинде).
Ээми Ысык-Көлдө эс алуучуларга башкы кооптуулуктар туурасында эскертип өтөлү.
1. Ультрафиолет. Бул күндүн түз нуру эмес, толкундары, сизди алардан калкаланган чатыр да сактай албайт. Ультрафиолет нурлануусунан айрыкча кош бойлуулар оолак болушу кажет, себеби, түйүлдүккө зыян. Бул терини жабыркаткан дарттарды, тагыраак, ракты пайда кылат. Жүзүндө, денесинде көп же көлөмдүү меңи болгон адамдар абайлоого тийиш.
2. Күнгө күйүү. Эпидермистин үстүңкү клеткалары өлүп, сезгенип калгандыктан, тери кызарып, аллергия болуп, шишип кетиши мүмкүн.
Күнгө күйгөн терини дарылоонун дурус ыкмасы — майдаланган бадыраңды жабуу. Картошка да жакшы. Бирок адегенде күйгөн жерлерди жакшылап аккан сууга муздатып алуу зарыл.
3. Күн өтүү. Мындай көрүнүш чоңдор тургай, жаш балдар үчүн да кооптуу. Мындай учурду элестетип көрөлү: бала ойноп жүрүп эле бир маалда чыргоолоно баштайт. Анан тез эле шайы ооп, уктап кетет. Тилекке каршы, таптакыр ойгонбой калган учурлар да кездешет. Бала мындай кырдаалда кандай абалда болорун тактап көрөлү. Өзүн начар сезе баштайт, башы ооруп, тегеренет, көңүлү айныйт. Бул балага күн өтүп кеткенинин белгиси. Андан кийин баланын организми кубат үнөмдөөчү режимге өтөт да наристенин мууну бошоп, көңүлү ачылбай, уйкуга кетет. Бирок уйку убагында ал эсин жоготуп, чарчап калышы да ыктымал.
Жоопкерчиликтүү ата-эне эмне кылат? Баласынын оюнун бир саамга токтотуп, көлөкөдө эс алышын улам талап кылып, денесиндеги табигый бүгүштөрдү текшерип турат. Алар ным болушу шарт.
Баса, абдан калың матадан панама (жазы талалуу жайкы баш кийим) кийген балдарды көп көрөм, алар ого бетер ысытат. Жайкы баш кийимдин жеңил жана ачык түстөгү кездемеден тигилгенин алыңыз.
4. Суук тийгизип алуу. Акылга сыйбас нерсе сезилип, Ысык-Көлдө саратанда кайдагы суук дээрсиз. Бирок, көл тегерегинде күндүн убагына жараша аба кескин өзгөрө берерин баары жакшы билишет эмеспи. Эгер күндүз күндүн табы 30 градуска чыкса, кечинде чагылган чартылдап, катуу шамал болуп, ал эми абанын температурасы 10 градуска чейин төмөндөшү толук мүмкүн.
Бир эс алуучуну мисалга алалы. Керээли кечке көл жээгинде жатат, кызытуучу ичимдик ичет дейли. Кеч курун илме бут кийим, чолок шымчан жамгырда жүрө берет, анткени ысып жатат да. Буга күндүн аптабынан кан тамырлары кеңейе түшкөнү себеп, спирт ичимдиги кырдаалды ого бетер курчутуп жиберген. Мындай абалдагы киши жылуу кийинбесе же жылуу бөлмөгө кирбесе, суукка урунушу турган иш.
5. Суу ичинде тарамыштардын карышып калышы. Эгер тайыз жерде сүзүп жүргөн болсоңуз, жээкке өз алдынча чыга аласыз. Тарамыштарды кылдат чойгулап койсоңуз, жазыла түшөт. Терең сууда тырышып калганы өтө жаман. Андай жагдайда кадимки төөнөгүчтүн жардамы тиет, аны жаныңызга ала жүргөнүңүз оң, абдан камылгалуу киши экендигиңизге ишенейин. Тарамышка анын учун сайып, жардамга киши чакырууга аракет кылыңыз.
6. Пирстен секирик. Эгер күнгө тотугуп алып муздак сууга секирсе, кишинин кан тамырлары түйүлө түшөт да, адам эс-учун жоготуп, чөгүп кетиши да ыктымал. Ошондуктан пирстен секирүүдөн оболу муздак сууга бир чумкуп алган оң.
7. Тамактан уулануу. "Күнгө күйбөсөң, тамактан ууланбасаң, анда эс алууң ойдогудай өтпөптүр" деген тамаша кеп айтылып калат эл арасында. Сактоо мөөнөтүнөн өтүп кеткен азыкты жегенден да толук быша элек жашылча-жемиштен уулануу кооптуу. Аларга сайылган, себилген ар кандай химиялык заттар организмден жакшы чыкпайт, ички органдардын иштешине олуттуу зыян келтирет.
Тамактан уулануунун белгилерин ар бир киши ажырата билет: кусуу, ич өтүү, дене табынын көтөрүлүшү. Эгер абал өтө начарлап баратса, жабыркаган адамдын ашказанын үй шартында жууп тазалоого болот. Анүчүн сууну көп-көп ичип, эки манжаны оозго салуу зарыл, куса алсаңыз, ашказанды жеген тамагыңыздан тазалай аласыз.
Мындай убакта активдештирилген көмүр да чоң көмөкчү. Аны салмактын 10 килосуна бир таблетка эсеби менен ичүү зарыл. Уулануудан сууну көп ичүү менен жан сактай аласыз, бирокошентсе да сөзсүз дарыгерге бир көрүнгөнүңүз дурус.
