"Мендирман" — кыргыздын эпикалык дүйнөсүндө ээлеген орду бар. Ал кыргыз урууларынын ички жана сырткы мамилелерин камтыган социалдык-турмуштук мазмундагы эпикалык поэма.
Эпос эмне жөнүндө. Негизги мазмуну — көрө албастыкка, адилетсиздикке, баскынчылыкка каршы күрөш жөнүндө. Анда элдин кызыкчылыгы үчүн өмүрүн сайган эр жүрөк Мендирман жана анын каармандыгы баяндалат. Калмактардын баскынчылыгына каршы кармаштар орун алганы менен кыргыздардын өз ич ара ынтымагы кеткен учурдагы туугандар арасындагы татаалдашкан адам мамилелери чагылдырылган.
Сөзүбүздүн башында айтылгандай, "Мендирман" эпосунун күрөшү эки тараптуу болгондуктан, душмандары да эки түрдүү. Биринчиси — өздөн чыккан жат — аталаш туугандары менен өмүрлүк деп алган аялы болсо, экинчиси — Куйдалы, Калдама, Коңтаажы, Чейрең деген ысымдагы калмак башчылары, тарыхый реалдуу душман өкүлдөрү.
Поэмадагы башкы образ. Эпостогу башкы идея да башкы каарман Мендирмандын мамилелери, күрөштөрү, умтулуштары аркылуу чечилет.
Мендирман эпостун башында эле чечкиндүү, тайманбас ар намыстуу баатыр катарында көрүнөт. Адик хандын байбиче аялынан төрөлгөн сегиз уулу Канышты тартып аларда да Мендирман өзүнүн жалгыздыгына карабай өз душмандарына тайманбастан каршы кылычын сууруп, айбат берет:
Ашыгып атсам уттурбайм.
Аманат жаным барында
Айганышты жуттурбайм.
Топ ойносом уттурбайм,
Тоголок башым түрүндө
Толгон айым жуттурбайм деген саптар бар.
… Поэмада Каныштын олку-солку тескери мүнөзү дагы даана көрүнө баштайт. Өзгөчө, Адылкандын алдында кемпирдин жылуу сөзүнө ынанып, Мендирмандан кол үзүүгө кылган аракети поэмада катуу ашкереленет. Ошентип, эл Канышка өлүм жазасын берет.
Жез кемпир. Кыргыз элинин жомокторунда, эпосторунда да ар дайым терс идеяны, терс образды алып жүргөн — жез кемпир бар. Ал ар дайым кара ниет, бузуку жана тулкусу душмандыкка сугарылган.
Мендирман, анын аталашы агасы Асыл жалпы элдин кызыкчылыгы үчүн жүргүзгөн күрөшү үчүн эл сүймөнчүлүгүнө ээ болсо, Каныш, Адылкан, Күлтебер, Жез кемпир өздөрүнүн ачкөздүгү, туруксуздугу, өзүмчүлдүгү менен аларга карама-каршы турган.
Кара сөз жана обон. "Мендирман" эпосунун көпчүлүк мезгилде комуздун коштоосу менен аткарылган жана кара сөз түрүндө да айтылган.
Фактыларды даярдоодо адабиятчы, профессор Сапарбек Закиров менен Айнек Жайнакованын эмгектери пайдаланылды