https://sputnik.kg/20220416/karynyn-dengehehli-statusu-1063700632.html
Чал да, мастан да — карыя, баарынын өз орду бар. Кыргыз таануучунун түшүндүрмөсү
Чал да, мастан да — карыя, баарынын өз орду бар. Кыргыз таануучунун түшүндүрмөсү
Sputnik Кыргызстан
Кыргыз ар бир куракты адамдын деңгээлине жараша анын жашоодогу статусун көргөзүп атаган. Чал, абышка, аксакал деп жашы улгайган карыя болгон үчүн эле айтылган... 16.04.2022, Sputnik Кыргызстан
2022-04-16T20:18+0600
2022-04-16T20:18+0600
2022-04-17T11:02+0600
кыргыз
карыя
статус
деңгээл
мелис мураталиев
аксакал
абышка
байбиче
чалуу
https://sputnik.kg/img/07e4/0b/18/1050544675_0:180:3067:1905_1920x0_80_0_0_1938c392a8ecc2032765d3a44debf604.jpg
Мураталиев: кыргыз үй-бүлөсү "эриш-аркак" философиясы менен бекем
Sputnik Кыргызстан
Мураталиев: кыргыз үй-бүлөсү "эриш-аркак" философиясы менен бекем
Sputniк редакциясында кыргыз таануучу, "Бакдөөлөт" коомдук фондунун жетекчиси Мелис Мураталиев аксакал жаш куракты эмес, адамдын аброюн билдирерин айтып берди.Сөз башыНарктуу карыя болбосо, намыстуу жаштар болбойт. Салттуу коом түзүүдө карыялардын орду зор. Кийинки муунга тарбия берүүдө нарктуулукту кармап, үлгү болгон. Бул жагынан кейиштүү абалдабыз. Анткени ошондой нарктуу карыялардын саны азыр өтө эле аз. Коомдо азчылыкты көпчүлүк укпай да коёт эмеспи.Кыргыз журтчулугунда карыялардын деңгээлине жараша аталыштары да бар эле. Бүгүн биз ошолорго да маани бербей, чаташтырып, ордун билбей эле айта беребиз. Мисалы, аксакал, абышка, чал деген сөз бар. Биздин түшүнүккө байланып калган чал-кемпир деген өтө орой сөз. Мурда кыргыз сөздөрдү орду-орду менен деңгээлине карата таасын айтып кайрылчу.Жашы улгайган кишилердин баарын эле карыя дейбиз. Бүгүн биз сый көрсөткүбүз келсе, карыялардын баарына "аксакал" деп кайрылабыз. Ал эми күнүмдүк турмуш-тиричиликте "чал" деп коёбуз. Чал менен аксакалдын орду, айырмасы абдан чоң.АксакалАксакал — бул жашоодо көптү көрүп-билип, башынан бир катар жакшы менен жаман өткөн адам. Ал турмуштун ак-карасын ылгап, сырларын чече билген, жашоонун тереңдигин түшүнгөн. Кыйынчылыкта эли-журтуна багыт көрсөтүп, тоскоолдуктарда жол тапкан адам. Эл сөзүн уга билсе, айтарга кеби, акыл-кеңеши жана берерге батасы бар карыяны "аксакал" дейбиз. Аксакал — бул атайын ыйгарылган наам. Эл ичинде кадырлуу, барктуу инсан. Кээде ээгинен ылдый карай сакалы жайкалып турса эле "аксакал" деп ойлошот. Жок, ал өтө кары деле болушу керек эмес. Орто курактан өтүп, бирок ошол наамга деңгээли татыктуу болсо гана аны аксакал деп атайбыз.БайбичеАксакал кандай кадыр-баркка ээ болсо, байбиче да ошондой даражадагы аялзаты. Ал элге кызматы сиңген кадырлуу эне даражасындагы аял. Жумурай журтка өзүнүн улуулугун көрсөтүп, аялдык, жубайлык, жеңелик милдетин так, туура аткарып, таасири эли-журтуна жетсе, анда ал "байбиче" болот.АбышкаЭгер карыя киши жашоодон өз ордун тапкан, үй-бүлөсүнө сөзү өтүмдүү, турмуш-тиричилигин тыңдап, бирок таасири өзүнүн урук-тууганы менен эле чектелсе, анда "абышка" дейбиз. Абышка — эч кимге жаман сөзү, зыяны жок түз жүргөн карыя болот.КемпирКемпир — "абышка" сымал турмушта өз ордун тапкан, бала-бакырасы менен очор-бачар турмуш кечирип, ага-тууганына, жакындарына кадыры бар чоң энени кемпир деген.ЧалАл эми бул жалганда өз ордун таппай, эл-жерге, жадагалса, өз үй-бүлөсүнө батпаган, бала-бакырасына сөзү өтпөгөн кишини кыргыз "чал" дечү. Деңгээли начар карыя катары түшүнүшкөн. Бул сөздү күнүмдүк турмушта абайлап пайдаланышкан. Учурда өз ата-энесине деле чал-кемпир деп кайрыла берет. Бул туура эмес көрүнүш.МастанЭркек затынын эң жаманы чал болсо, аял затыныкы — мастан. Жомоктордо мастан деп жезкемпир өңдүү аялдык эч бир касиети жок, жашоодо ордун таппаган начар аялзатын атаган.
https://sputnik.kg/20210515/kyrgyzdagy-zheneler-institutunun-maanisi-1052492988.html
Sputnik Кыргызстан
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2022
Sputnik Кыргызстан
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Жаңылыктар
kg_KG
Sputnik Кыргызстан
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Кыргызстан
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
кыргыз, карыя, статус, деңгээл, мелис мураталиев, аксакал, абышка, байбиче, чалуу
кыргыз, карыя, статус, деңгээл, мелис мураталиев, аксакал, абышка, байбиче, чалуу
Чал да, мастан да — карыя, баарынын өз орду бар. Кыргыз таануучунун түшүндүрмөсү
20:18 16.04.2022 (Жаңыртылды: 11:02 17.04.2022) Кыргыз ар бир куракты адамдын деңгээлине жараша анын жашоодогу статусун көргөзүп атаган. Чал, абышка, аксакал деп жашы улгайган карыя болгон үчүн эле айтылган эмес. Үч аталыш үч башка адамга таандык. Аялзатында деле ушундай болгон.
Sputniк редакциясында кыргыз таануучу, "Бакдөөлөт" коомдук фондунун жетекчиси Мелис Мураталиев аксакал жаш куракты эмес, адамдын аброюн билдирерин айтып берди.
Нарктуу карыя болбосо, намыстуу жаштар болбойт. Салттуу коом түзүүдө карыялардын орду зор. Кийинки муунга тарбия берүүдө нарктуулукту кармап, үлгү болгон. Бул жагынан кейиштүү абалдабыз. Анткени ошондой нарктуу карыялардын саны азыр өтө эле аз. Коомдо азчылыкты көпчүлүк укпай да коёт эмеспи.
Кыргыз журтчулугунда карыялардын деңгээлине жараша аталыштары да бар эле. Бүгүн биз ошолорго да маани бербей, чаташтырып, ордун билбей эле айта беребиз. Мисалы, аксакал, абышка, чал деген сөз бар. Биздин түшүнүккө байланып калган чал-кемпир деген өтө орой сөз. Мурда кыргыз сөздөрдү орду-орду менен деңгээлине карата таасын айтып кайрылчу.
Жашы улгайган кишилердин баарын эле карыя дейбиз. Бүгүн биз сый көрсөткүбүз келсе, карыялардын баарына "аксакал" деп кайрылабыз. Ал эми күнүмдүк турмуш-тиричиликте "чал" деп коёбуз. Чал менен аксакалдын орду, айырмасы абдан чоң.
Аксакал — бул жашоодо көптү көрүп-билип, башынан бир катар жакшы менен жаман өткөн адам. Ал турмуштун ак-карасын ылгап, сырларын чече билген, жашоонун тереңдигин түшүнгөн. Кыйынчылыкта эли-журтуна багыт көрсөтүп, тоскоолдуктарда жол тапкан адам. Эл сөзүн уга билсе, айтарга кеби, акыл-кеңеши жана берерге батасы бар карыяны "аксакал" дейбиз. Аксакал — бул атайын ыйгарылган наам. Эл ичинде кадырлуу, барктуу инсан. Кээде ээгинен ылдый карай сакалы жайкалып турса эле "аксакал" деп ойлошот. Жок, ал өтө кары деле болушу керек эмес. Орто курактан өтүп, бирок ошол наамга деңгээли татыктуу болсо гана аны аксакал деп атайбыз.
Аксакал кандай кадыр-баркка ээ болсо, байбиче да ошондой даражадагы аялзаты. Ал элге кызматы сиңген кадырлуу эне даражасындагы аял. Жумурай журтка өзүнүн улуулугун көрсөтүп, аялдык, жубайлык, жеңелик милдетин так, туура аткарып, таасири эли-журтуна жетсе, анда ал "байбиче" болот.
Эгер карыя киши жашоодон өз ордун тапкан, үй-бүлөсүнө сөзү өтүмдүү, турмуш-тиричилигин тыңдап, бирок таасири өзүнүн урук-тууганы менен эле чектелсе, анда "абышка" дейбиз. Абышка — эч кимге жаман сөзү, зыяны жок түз жүргөн карыя болот.
Кемпир — "абышка" сымал турмушта өз ордун тапкан, бала-бакырасы менен очор-бачар турмуш кечирип, ага-тууганына, жакындарына кадыры бар чоң энени кемпир деген.
Ал эми бул жалганда өз ордун таппай, эл-жерге, жадагалса, өз үй-бүлөсүнө батпаган, бала-бакырасына сөзү өтпөгөн кишини кыргыз "чал" дечү. Деңгээли начар карыя катары түшүнүшкөн. Бул сөздү күнүмдүк турмушта абайлап пайдаланышкан. Учурда өз ата-энесине деле чал-кемпир деп кайрыла берет. Бул туура эмес көрүнүш.
Эркек затынын эң жаманы чал болсо, аял затыныкы — мастан. Жомоктордо мастан деп жезкемпир өңдүү аялдык эч бир касиети жок, жашоодо ордун таппаган начар аялзатын атаган.
