АКШ "Ачык асман" боюнча макулдашуудан чыга турганын маалымдаган күндөн берки алты айлык мөөнөт өттү. Вашингтон "Россия жылдап бузуп келген" келишимден чыкты. Трамптын администрациясы өзүн өлкөнү жедеп эскирип бүткөн, "улуттук коопсуздук курмандыкка чалынган" макулдашуулардан чыгарып жатат деп эсептөөдө. Эми Москва макулдашууда калган милдеттердин аткарылышын талап кылууга ниеттенип жатат. Байдендин командасы ыкка көнөбү же далысын салып коёбу? Бул маселени РИА Новости талдап көрдү.
Ишеним болбосо келишим да болбойт
Ак үйдүн Москвага койгон башкы кинеси — Түштүк Осетия, Абхазия, Чечен республикасы жана Калининграддын үстүнөн жасалчу инспекциялык учуулардын чектелиши. Америкалыктар жооп иретинде Аляска менен Тынч океанындагы аралдардын асманын жаап койду.
2019-жылы аталган келишимдин алкагында 1,5 миң ирет чалгындоо жүзөгө ашкан. Мында көзөмөл менен өлкөлөр аралык ишенимди бекемдөө — жалгыз максат эмес. Маанилүү саясий сигналдар да болушу мүмкүн. Мисалы, Донбасста конфликт башталганда АКШ Киевди колдой турганын билдирип Украинанын чыгышында учуп жүргөн маалым.
Ыплас оюндар
Кремль бул макулдашууну ич ара ишеним артуунун жана куралданууга көзөмөл жасоонун маанилүү фактору деп эсептейт. АКШнын келишимден чыгуусу документтин жарактан чыгарарын Россия президентинин маалымат катчысы Дмитрий Песков айтты. Буга карабастан Москва бир катар шарт менен макулдашууда каралган жоболорду аткарууну уланта бермекчи.
Биринчи шарт — Европа өлкөлөрү чалгындоодон кийин ээ болгон маалыматтарды АКШга өткөрүп бербеши керек. Экинчиси — россиялык учактардын Американын Европадагы объектилерин текшерүүгө жолу ачык болушу керек. Азырынча эч кандай кепилдик бериле элек, буга Москва караманча каршы.
"Макулдашуудан чыккан АКШ союздаштарынан Россиянын асманынан учкандан кийин маалыматтарды берип туруу каралган келишимге кол коюусун талап кылып жатканы жашыруун эмес. Бул жөн гана келишимдин шартын бузуу эмес, бул — ыплас оюн", — деди аскерий коопсуздук жана куралданууну көзөмөлдөө маселелери боюнча Венада өткөн сүйлөшүүгө катышкан РФ делегациясынын жетекчиси Константин Гаврилов.
Акылсыздык
АКШнын макулдашуудан чыгышы биринчи кезекте Вашингтондун Европадагы союздаштарына терс таасир тийгизет. Алар үчүн америкалык учактар чогулткан маалыматтын жеткиликтүүлүгү маанилүү. Бир тобу нааразычылыгын билдирүүгө да жетишти.
"Россия тараптан айрым жоболор сакталбаганын түшүнөбүз, бирок бул макулдашуудан чыгууга себеп эмес", — деди Германия ТИМинин башчысы Хайко Маас.
Франциянын Тышкы иштер министрлиги АКШ Москва келишимди бузганын тастыктаган далилдерди көрсөтө электигин белгиледи. Испания, Бельгия, Финляндия, Италия, Люксембург, Нидерланддар, Чехия жана Швеция биргелешкен билдирүү жасап, макулдашуунун зарылдыгы менен пайдалуулугун айтышты.
"Бул жеткен акылсыздык", — деди АКШнын Аскер-аба күчтөрүнүн генералы, Улуттук коопсуздук агенттигинин мурунку директору, ЦРУ жетекчиси Майкл Хайден. Рональд Рейгандын тушунда Мамлекеттик департаментти тескеп турган Жорж Шульц, Жорж Буштун доорунда коргоо министри болуп турган Уильям Перри жана Барак Обаманын бейрасмий кеңешчиси, мурунку сенатор Сэмьюэл Нанн Ак үйгө кат жолдоп, Ачык асман боюнча келишимди сактоого чакырышкан.
Макулдашуунун соңу
Дональд Трамп президент болгон төрт жылда дүйнө анын куралданууну көзөмөлдөөгө кызыкдар эместигин билди. 2018-жылы лидер 2015-жылы түзүлгөн Иран өзөктүк макулдашуусунан Тегеран келишимдин шартын аткарбай жатат деген жүйө менен чыгып кеткен.
Бир жылдан кийин Рональд Рейган менен Михаил Горбачев кол койгон орто жана жакын аралыкка учуучу ракеталар тууралуу макулдашууну жарактан чыгарды.
2020-жылы 1992-жылдан бери биринчи жолу Ак үйдө өзөктүк сыноолор тууралуу талкууланганы маалым болду. Бул АКШ, Россия, Кытай, Британия жана Францияга жайылган мораторийдин шартын бузууга алып келмек.
Кандай болгон күндө да "Ачык асман" боюнча келишим Дональд Трамптын администрациясынын акыркы курмандыгы болгону калды окшойт. Жо Байденди да расмий куттуктоого эрте, бирок анын президент болору күндөн күнгө айкын болуп бара жатат.
Айланып казыгын таап...
Айрым эксперттер Байден "Ачык асман" боюнча келишимге кайтуу тууралуу ойлонуп көрүшү керек деп эсептөөдө. Бирок мунун ишке ашышы күмөн экенин Жогорку экономика мектебинин Улуттук изилдөө университетине караштуу Европа жана эл аралык изилдөө борборунун директору Дмитрий Суслов билдирди.
"АКШда ондогон жылдардан бери макулдашуудан чыккандан кийин ага кайра кайрылбаган салт калыптанып калган. Анын үстүнө Россияга "Ачык асман" келишими боюнча Барак Обамадан бери доомат коюлуп келет. Ак үй, Пентагон жана чалгын кызматынын ортосунда Россия документтин жоболорун сактабайт деген орток пикир бар", — деди ал.
Бирок Байден Трамптын чечимин жокко чыгара турган болсо да процесс убакытты талап кылат. "Анын үстүнө Трамп да кошумча тоскоолдук жаратууда", — дейт ПИР-борбордун консультанты Олег Шакиров. Мында кеп өлкөнүн аскер-аба күчтөрүн көзөмөл жүргүзүүчү учактардан арылтууга мажбурлоо аракети тууралуу болуп жатат.
Кененирээк алкактан карай турган болсок, Байдендин башкы максаты — Европа менен мамилени калыбына келтирүү. Ал эми аталган макулдашуунун Европа үчүн маанилүүлүгүн эске алсак, АКШ келишимге дароо болбосо да союздаштары үчүн качандыр бир кезде кайтышы толук ыктымал.
