Өткөн жумадагы ОПЕК+ жолугушуусунан кеп салсак, аталган келишимдеги тараптардын ордун катышуучулардын билдирүүлөрүнөн эмес, жалпысынан ОПЕК+ уюмун жактыра бербеген, анын ичинде Россияны дегеле кыртышы сүйбөгөн Батыштын маалымат каражаттарындагы макалаларга көз чаптырып карап чыгалы.
Сүйлөшүүлөрдүн жүрүшүн Британиянын Reuters агенттиги мындайча баяндайт:
"Өткөн бейшембиде ОПЕК министрлери мурда кабыл алынган — мунай өндүрүүнү суткасына 2,1 миллион баррелге кыскартуу чечимин узартууга кошумча катары 2020-жылдын аягына чейин күнүнө 1,5 миллион баррель көлөмүндө колдошконун (өндүрүштүн көлөмүн кошумча кыскартууну ) жар салышкан. Бул суткасына рыноктон жалпы 3,6 миллион баррелди же дүйнөлүк ташып-жеткирүү көлөмүнөн 3,6 пайызды алып салууну туюндурмак. Москва жума күнү андай сунушту четке кагып, быйыл марттын аягында күчүн жогото турган, суткасына 2,1 миллион баррелге кыскартуу боюнча чечимди узартууга гана макул болорун билдирген. Бирок андай талапка жооп катары ОПЕК мурдагы кыскартуу боюнча келишимдин мөөнөтүн узартуудан да баш тартты.
Аныгында Россия эч бир нерсени бузган жок. ОПЕК боюнча өнөктөштөрү РФке карата "битке өчөшүп, көйнөгүн отко салгандай" эле болушту. Мындай аракетин Россияга карата алты жылдан бери кайра-кайра кайталап, бирок майнап чыгара албаган украиналык коңшусунун деле тажрыйбасын этибарга алышпаган өңдүү.
Чындыгында мунай баасынын мынчалык түшүшү окуянын мындай нук ала турганын рынокто эч ким күтпөгөнүнө байланыштуу жана өткөн жумадагы сүйлөшүүлөргө чейинки эң жаман сценарий — мурдагы чектөөлөрдү өзгөртүүсүз калтыруу болсо керек.
РФтин Батыштагы өнөктөштөрү мунайдын баасы кимдин айынан түшүп кеткенин жакшы билгендей. Маселен, америкалык CNN телеканалы "1991-жылдан тарта мунай болушунча түшүп келе жатат: Сауд Аравиясы соода согушун баштады" деген темада материалын чыгарды. Ал эми каржы жаатындагы европалык белдүү басылма болгон Financial Times "Мунайдын кыйрашы: Эмнеге Сауд Аравиясы мунай баасына кеңири согуш жарыялады" деп жазды.
Сауд Аравиясы олуттуу түрдө рынокту гана кыйратып тим болбостон, бүт дүйнөгө (мунай өндүргөн өлкөлөр гана тургай) болушунча оор таасир эткидей кылууга тырышты. Аталган мамлекет апрелде өзү өндүргөн мунай бардык каалоочуларга биржада коюлган баага караганда он долларлык арзандатуу менен сатыларын гана жар салбастан, мунайды өндүрүү көлөмүн күнүнө үч миллион баррелге чейин чыгарууга даяр экенин маалымат айдыңынан жашырбады.
Булар боюнча мунайдын баасынын түшүшүнө үч себепти белгилесек болчудай. Биринчиси: коронавирус капсалаңынын дүйнөлүк экономикага таасиринен улам (бүтүндөй планетадагы, анын ичинде АКШ жана Евробиримдиктеги рыноктор кымгуут түшүүдө) мунайга болгон суроо-талап азаюуда. Экинчиден, "ОПЕК келишиминин" токтотулушу. Үчүнчүсү, башка өндүрүүчүлөр баррелин 30 доллардан сатып жатышса, Сауд Аравиясы болжол менен 20 доллардан сатууга ниеттенди. Сатыктын көлөмү өскөн күндө да бул арзандатуунун чыгымын жаап бербейт.
Россиянын Каржы министрлигинен белгилешкендей, "төмөн бааларды туруктуу бойдон кармоодо мамлекеттин бардык милдеттенмелерин аткаруунун кепилдиги болуп макроэкономикалык жана каржылык туруктуу сактоонун кепилдиги катары Улуттук бакубаттуулук фондунун (ФНБ) тез сатыла турган активдердин жетиштүү көлөмдө болушу саналат".
2020-жылдын 1-мартына карата ФНБнын тез сатыла турган каражаттарынын жана кошумча мунай-газ кирешелеринин каттоосу боюнча эсептеги каражаттардын көлөмү 10,1 триллион рублди (150,1 миллиард доллар) же ИДПнын 9,2 пайызын түзгөн.
Көрсөтүлгөн каражат алты-он жыл аралыгында мунайдын баррелинин 25-30 долларга чейин (2017-жылдагы баалар) түшүшүнөн улам кирешенин азайышынын кесепетин жоюуга жетишерлик (демпфер механизминин аракеттеринин алкагындагы түшкөн каражаттарды кошо эсептегенде)."
Айтмакчы, ОПЕКтеги өнөктөштөрдүн кысымына (келишимди жалпы бузуу коркунучу туулса да) баш ийип берүү жакшы пикир экени арсар, жок эле дегенде коронавирустун айынан рыноктордо кымгуут түшүп, ал эми рыноктор мындай абалда так өлчөнбөйт.
Баанын түшүшүн ооздуктап турууга болор эле, бирок саудиялык аракет көйгөйдү тереңдетип жиберди, мындан кайрадан эле ОПЕКтеги өнөктөштөр көп жабыр тартат.
Мында Сауд Аравиясынын риалы (улуттук валютасы) долларга карата белгиленген курсу бар (валюталык резервди жумшоо менен курсту катуу коргоого туура келет), бюджеттин таңсыктыгы жылына 50 миллиард доллар өлчөмүндө. Бул ИДПнын 6,5 пайызды түзөт, бул Brent мунайынын баррели 60 доллар жана бюджетти баланстоонун баасы баррелине 71 доллар болуп турган маалдагы көрсөткүч экенин эске салалы.
Мындайда, айрыкча бул өлкөнүн шартында (2018-жылы Forbes берген баа боюнча), бюджетинин 87 пайызы мунайдан түшкөн кирешеден кураларын эске алсак, саудиялык валюталык резерв (болжол менен 501 миллиард доллар – 2020-жылдын январь айына карата маалымат) узакка жетпейт.
Баарынан оболу ОПЕКке мүчө өлкөлөрдүн экономикасына жана америкалык сланецтик ишканаларга сокку бере турган мындай кыйын кезеңге туруштук берүүгө Россиянын бардык мүмкүнчүлүгү бар. Ал тургай, өнүккөн экономикаларды да, анын ичинде АКШ жана Евробиримдикти да катуу силкинтери турулуу иш.
Акылга сыйбагандай көрүнөр, бирок мунайдын өтө төмөн баасы "жамаатташкан Батышты" да бир топ түйшөлтөт. Бул тарыхтагы окуялар менен да, дүйнөдөгү жаңы маалыматтар аркылуу да тастыкталууда. Мисалы, Франциянын экономика жана финансы министри Брюно Ле Мэрдин France Inter француз радиосунун түз обосундагы: "Сауд Аравиясы эң бай G20 өлкөлөрдүн тобунун президенти катары мунайдын баасы рыноктун кутун качырбагыдай макулдашуусун каалайт элем", – деген билдирүүсүн америкалык CNBC телеканалы да берди.
"Узак мөөнөттүү келечегинде мунайдын баасы ашкере ылдыйлап кете турган болсо, бул рынокту тынчсыздандырат жана биздин ишканалардын каржыланышына жана экономикабызга терс таасир этиши ыктымал", — деп кошумчалаган министр.
Bloomberg агенттигине билдирген пикиринде, энергетика боюнча адис Хавье Бласс тарыхый бир окуяны: болочок президент улуу Жорж Буш биринчи 1986-жылы Сауд Аравиясына мунай рыногундагы өзү билемдикти токтотуу талабы менен барганын эске салат. Жүйөлүү түрдө "Техаска коркунуч келтирерлик арзан болбосо, анда АКШ арзан мунай үчүн" экенин белгилейт.
Азыркы жагдай АКШ ИДПсынын болжол менен жети пайызына жана эмгек рыногунун басымдуу бөлүгүнө жооп берген бүтүндөй мунай-газ тармагына түз коркунуч туудурат.
Бардык кызыкдар тараптар кырдаалдан чыгуу үчүн аздыр-көптүр ылайык жол издейт, балким эртели-кеч табылып да калар, кандайдыр бир деңгээлде орток пикирге келишерин боолголоого да негиз бар. ОПЕК+ уюмунун техникалык комитетинин кийинки жолугушуусу (батыш басылмаларында айтылгандай, болжолдуу күн — 18-март) — жагдайды жакшыртуу жолдорун издөө жана аныктоо үчүн жакшы мүмкүнчүлүк. Каржы рыногунун оош-кыйышына, ал түгүл узакка созулса да туруштук берүүгө Россиянын күчү толук жетет.
