Кыргызстанда жалпы 68 жогорку окуу жайы бар. Алардын 33ү мамлекеттик болуп эсептелинсе, 35и — жеке менчик.
Мына ошол мамлекеттин карамагындагы университеттерден өлкөнүн бюджетине жыл сайын канча каражат бөлүнүп турарын жана мамлекет тарабынан жогорку окуу жайларга канча акча караларын билүү максатында бир катар окуу жайларга баш багууну эп көрдүк.
Алгач эле жогорку билим берүүнүн көч башы болгон окуу жайлардын бири Кыргыз улуттук университетине кайрылып, КУУнун административдик жана чарба иштери боюнча проректору Туратбек Суранаев менен Sputnik Кыргызстан маалымат агенттигинин кабарчысы маек даярдады.
— КУУда жалпы студенттердин канчасы бюджеттик, канчасы келишимдик негизде билим алат?
— 2020-жылдын 1-январына карата Кыргыз улуттук университетинде жалпы 17 676 студент окуп жатканы белгилүү. Анын ичинен бюджеттик негизде 1 346, ал эми келишимдик негизде 16 330 студент билим алат. Жылына 6 миңдей бүтүрүүчү окуу жайды аяктап, алардын ордуна ошончо абитуриент кабыл алынат. Анын ичинде кыскарып кеткендери да болот.
— Контракттан жылына университетке канча каражат түшөт?
— Каражат кандайча бөлүштүрүлөт?
— Биздин нормативдик документ боюнча контракттын 80 пайызын окуу жайдын мугалимдерине айлык катары төлөйбүз. Калган 20 пайызы социалдык фондго, коммуналдык төлөмдөргө, иш сапарга чыгууга, эмеректерди алууга жана оңдоп-түзөө иштерине чыгымдалат.
— КУУ өлкөнүн казынасы үчүн жылына канча каражат төгөт?
— Мамлекетке улуттук университет киреше булагы жана социалдык фонд боюнча салык төлөйт. Конракттын акчасынан айына 24 миллион сомду мугалимдерге айлык катары төлөйбүз. Анткени мамлекеттен университетке бюджеттик орундар үчүн жылына 40 миллион сом бөлүнөт. Анын 60-70 пайызы мугалимдердин айлыгына кетет. Мисалы, улук окутуучу үчүн мамлекет 6 миң сом айлык караса, университет ага саатына, илимий даражасына жараша акча кошуп берет. Калган 12 миллион сом казынага салык катары кетет. Ошондо эсептей келгенде бир жылда 144 миллион сом мамлекеттин бюджетине төгөбүз.
Свет, суу, коммуналдык төлөмдөргө ж.б. тейлөөлөр боюнча өлкөнүн казынасына университет тарабынан жылына 564 миллион сом түшөт.
— Окуу төлөмү жылына канча пайызга өсүүдө?
— Бул базар экономикасына, инфляцияга жараша болот. Кээ бир факультеттер окутуу баасын 5-10 пайызга жогорулатып жатышат. Айрым факультеттерде контракт жогоруласа, кээ биринде түшүп калат. Мисалга, физика, метеорология факультетине контракт эмес, бюджеттик орундарды толуктай албай жатабыз. Мындай факультеттердин контракт акчасы жогору болсо, окууга балдар деле барбайт. Мындан 3-4 жыл мурун контракт менен окуган студенттердин саны 28 миң болчу. Быйыл 16330 эле студент бар.
— Бюджеттик орундар кескин кыскарууда. Акыркы беш жылды алганда канча пайызга азайды?
— Статистика боюнча, бюджеттик орундар 30 пайызга кыскарган. 2015-жылы бюджетте 2 100 студент окуса, 2020-жылга карата 1 346 студент билим алууда.
— Келечекте бюджеттик орундар такыр эле жоюлуп кетпейби?