Обон жана текст Алп жазуучу Чыңгыз Айтматовдун "Кызыл жоолук жалжалым" ("Делбирим") повестинин негизинде жаралган. Учурда да эл оозунан түшпөй ырдалган бул чыгарманын обонун Тагаев 15 мүнөттө чыгарган. Бул туурасында ал төмөнкүлөргө токтолду.
"Түгөлбай Казаков Ысык-Көл пединститутунда педагогика факультетине музыкалык кафедрасына башчы болуп иштеп, биздин үйдө жашап калды. Ал Жолдошбек Бузурманкулов деген киши менен Таласта чогуу окуган экен. Ага жолугуп калганда, текстти Түгөлбайга бериптир. Ага обон жазуу үчүн эки сутка асылды. Жазган обону жакпай калды окшойт. "Карма момуну, меники окшошпой калды" деди. Ушул ыр менин багыма туш келген окшойт, обон 15 мүнөттө даяр болду", — деп айтып берди Жекшен Тагаев.
Эмне үчүн обон Түгөлбай Казаковдуку деп айтылып келет?
Ыр жаралганда залкар обончу Түгөлбай Казаков кубанып, алгач ал да ырдап көрүптүр. Эмне үчүн кээде обондун ага таандык болуп айтылып калып жатканын Тагаев төмөнкүчө чечмелеп берди.
"…Аккордеонду алсам, кайрык келди. Чертип жаттым. Түгөлбай кимдин обону экендигине кызыкты. "Мен көлгө жалгыз келип, байыр алдым" деп ырдай баштадым. Түгөлбайдын көзү алайып кетти. "Сен эмне кылып салдың билесиңби?",— деди ал. Экөөбүз нота жазып кирдик. Беш сыйра мен ырдадым, беш сыйра ал ырдады. Ал ырдаса, мага жакшы угулат. Мен ырдасам, ага жакшы угулат.
Бир жумадан кийин Жаңы-Арык деген айыл жактагы көпүрөдө этюд жазып олтурсак, арыраак жакка ак "Жигули" келип токтоп калды. Ичинен Данил Илиязов, Түгөлбай Казаков түшүп атат. Мени машинага олтургузуп алып кетишти.
— Азыр композиторлор союзунан комиссия келет экен. Баягүнкү обонду жаза калалы, — деди.
Данилдин чөнтөгүндө чакмак сызык дептер бар экен. Анысы да бүктөлүү. Түгөлбай ырдап атат. Мен нотасын жазып атам. Барактын экинчи бетине сөзүн жазып койдум.
—Жанагы обонду жаздың беле?, — деп сурады Түгөлбай.
— Жок, — дедим.
— Ошону билгем. Мен жазып берип койдум,— деди.
Кийин радиодон алып баруучу Элмара Турсуналиева ал ырды "жаңы ырдын премьерасы. Түгөлбай Казаков, "Илияздын ыры", — деп тааныштырат экен. Ошол боюнча эл арасында көпкө чейин бул обон Түгөлбай Казаковдуку болуп айтылып калды. Түгөлбай гезиттер аркылуу айтып, "Бул ырдын автору Жекшен Тагаев" деп жүрдү.
Кийин мен радиодо текст окуп калганда, артист Кыргызбай Осмонов менен бирге убакыт өткөрчү болдук. Мага ушул ырды ырдачы дейт, мен ырдайм. Ошентип жүрүп эле аны өзү ырдап калды. Радио комитетине иштеп жүргөндө, ал "Обонун жазган Жекшен Тагаев" деп тааныштырып жүрдү. Кыргызбай катышкан концерттерде менин атым айтылып жатып, менин атым да чыкты. Кийин ошол мен жазган чакмак сызык барактагы нотаны Медербек Назаралиев деген режиссордон көргөм, ал да өзүнчө кызык окуя" — деп баяндап берди композитор.
Жашоо, сүрөт, обон, ыр жана карьера
Жекшен Тагаев "Илияздын ырынан" башка да 30дан ашуун обондорду жаратып, нотага түшүргөн. Учурда радионун алтын фондусунда анын 15ке чукул ыры сакталуу. Анын ырларын Гүлмайрам Момушова, Шайгүл Шааркеева, Айгүл Иманалиева, Рыскан Кашкарбаева жана башка ырчылар ырдап чыгышкан.
"Биринчи обонумду 19 жашымда нотага түшүргөм. Дүйшөбүбү Жамансартова деген акын эжебиз бар эле. Ал кезде "лирикалык ырдын кереги жок, жазсаң, компартия, эл, жер жөнүндө жаз" деп айтчу. Ошондо эженин "Ала Тоом- мээрим энем" деген ырга обон жаздым.
Жекшен Тагаев бул жашоодо үч өнөрүн тең алып келди. Сүрөтчү да, обончу да, ырчы да болду.
"Кайсы өнөрүңүз сиздин жүрөккө жакын?" деген сурообузга ал "Ишенсеңер ишенгиле, мен биринен чарчаганда, экинчиси менен эс алам. Сүрөт тартып, көз, кол чарчайт. Аккардеонду алып, бакырып-өкүрүп ырдап алам. Кайра жаңы күч пайда болот. Ырдап чарчаганда, көзүмө кооз нерселер көрүнө баштайт. Аны полотного бергенге аракет кылам", — деген жооп алдык.
Ал көркөм сүрөт факультетинде 3-курста окуп жүргөндө, Ленинграддагы сүрөтчүлөр академиясына которулган. Бирок, үй-бүлүк абалына байланыштуу барбай калган. Андан кийинки жылы Төлөмүш Океевдин бир телефон чалуусу менен Бүткүл союздук кинематография институтунун режиссердук факультетке киргизилген. Дагы деле үй-бүлөлүк шарты менен бара албай калган. "19 жашымда үйлөндүм. 20 жашта биринчи балалуу болгом. Андыктан, четке барып окууга шарт болбоду. Бирок, ага деле өкүнбөйм. Жубайым менен төрт балалуу болдук. Балдарымдын баары кыйын ырдайт. Бирок, менини жолумду эч бири улаган жок", — деп айтып берди.
Жекшен Тагаев дагы деле чыгармачылыктын айдыңында. Учурда айылдан чыккан байбичелерди конкурска даярдап, ыр өнөрү менен алектенип келет.
