Көпчүлүк борбордогу спорт сарайындагы ат көтөргөн алп кишини көрүп, анын ким экенин билгендер көп чыгар. Бирок ал кишинин тарых-таржымалын билгендер аз болсо керек.
Sputnik Кыргызстан маалымат агенттиги тарыхта алп балбан Кожомкул тууралуу 9 факты сунуштайт.
1. Каба уулу Кожомкулдун туулган жылы боюнча так маалымат жок. Кээ бир эскерүүлөрдө 1888-жыл, айрымдарында 1889-жыл деп айтылат. Кыргызстандын саясий документтер архивинде Чүй облусунунун Суусамыр өрөөнүндөгү Кең-Суу кыштоосунда 1889-жылы туулгандыгы белгиленет. Ал эми жарыкка келген датасы интернет тармагында 1-январь деп берилип жүрөт.
2. Балбандардын үй-бүлөсүнөн чыккан. Кожомкулдун атасы Каба саяк уруусунан чыккан балбан болгон. Эл оозунда Кабанын Жоо-Жүрөк жайлоосунда арыктын боюндагы салмагы 1 тонна 274 килограммдык ташты тээп жылдырган эрдиги айтылып келет. Ал мал чарбачылыгынан тышкары эр сайыш, күрөш, эңишке түшүп оокат кылчу. Кожомкулдун энеси Алмадай да өз мезгилинин эр сайышка түшүп жүргөн аялдарынан болгон. Кожомкул жаш кезинен атасына кой кайтарышып тим болбостон, балбандык өнөрдү да үйрөнүүгө жетишкен. Бирок тагдырдын буйругу менен Кожомкул иниси Мокотай менен эрте жетим калат. Күнүмдүк оокат үчүн байларга жалданып, кой кайтарып, чөбүн чаап оокат кылууга туура келет.
3. Кожомкулдун балбандыгы бала чагында эле байкалган. 15 жашында күрөшкө чыгып, 45 жаштагы дасыккан балбанды жыккан. 16 жашынан баштап айылда аны күч жагынан бир да теңтушу жеңе албай, балбан атала баштайт. Кожомкул убагында мен-мен деген балбандар менен күч сынашып, далайын жер караткан.
4. Каба уулу Кожомкул – кыргыз элинин сейрек кездешкен айтылуу балбаны. Ал болуп-турган убагында бою – 236 сантиметр, салмагы – 164 килограмм болгон. Бут кийиминин өлчөмү – 52, колунун баш бармагынын калыңдыгы 4 сантиметр, алаканынын узундугу 26 сантиметр экен. Кожомкул аны көтөрүп жүрө ала турган эки гана ат минген деп айтылат.
5. Тарыхты таң калтырган жагдайлар. Күчкө толуп турган убагында салмагы 400 килограмм өгүздү жаракадан сууруп алган. Ал эми Чүйдөн Суусамырга бара жаткан жолдо аты баспай калып, Төө-Ашуудан атын көтөрүп өткөн.
Кожомкулдун көтөргөн, жылдырган, кулаткан таштары Суусамыр, Байрак, Жоо-Жүрөк, Кең-Суу жайлоолорунда, Кетмен-Төбө өрөөндөрүндө бар.
1906-жылы көтөргөн ташынын узундугу 1 метр 57 сантиметр, туурасы 1 метр 7 сантиметр болгон. Бул таш 1965-жылы ченелген. Ал эми 1924-жылы көтөргөн ташын Дене тарбия институтунун студенти Нургүл Эламиева 1961-жылы ченеген. Анын узуну 1 метр 47 сантиметр, туурасы 2 метр 3 сантиметр болгон. Ошондой эле дагы бир ташты Кожомкул айылындагы Чаргымбайдын күмбөзүнүн жанына ат мамы болсун деп орноткон. Анын салмагы 690 килограмм болгон.
Бирок ошончолук баатыр болсо да, эл аралык мелдештерге катышып, тарыхта чемпион спортчу катары атын калган эмес.
6. Кожомкул спортту гана аркалабастан, коомдук иштер менен да алектенген. Суусамыр кедейлер комитетинин төрагасы (1921-1929), Кара-Балта райондук жер бөлүмүнүн башчысы (1930), Суусамыр, Кайырма, Көкөмерен айылдык кеңешинин аткаруу комитеттеринде төрагалык кызматтарда иштеген. Кожомкул да массалык репрессиянын курмандыктарынын бирине айланып кала жаздаган. Бирок ишинен эч кандай кынтык таба албай, партиянын мүчөлүгүндө калтырышкан. 1948-жылы пенсияга чыгып, өмүрүнүн аягына чейин "Жеңиш" колхозунда жылкы фермасынын башчысынын милдетин аткарган.
Балбан Кожомкул Каба уулу 1955-жылы 67 жаш курагында өмүрдөн өткөн.
8. Борбордогу Спорт ордосу алп балбандын атын алган. 1962-жылдан тартып борбор калаабызда эркин күрөш боюнча Кожомкулдун элесине арналган эл аралык мелдеш өткөрүлүп келет. Ал эми 1993-жылы Бишкектеги Ленин атындагы Спорт ордосун Каба уулу Кожомкулдун атына которуу жөнүндө мыйзам чыккан.
9. Эстелик тууралуу. Бишкектеги Спорт ордосунун алдында жайгашкан эстеликти "Кожомкул" фондусунун жана "Байтур" корпорациясынын президенти Тынчтыкбек Конушбаев 2004-жылы 14-декабрда тургуздурган. Эстеликтин архитектору Сергей Байназаров болсо, скульптору – Базарбек Сыдыков. Бийиктиги – 14 метр, салмагы – 3 тонна. Ал Казакстандын Жезказганынан алып келинген жезден жасалган. Эстеликти жасап тургузууга баш-аягы 3,5 миллион сом жумшалган.
Айрым маалыматтар интернеттеги ачык булактардан алынды.
