Кыргызстанда "уят болот" деп сөз кылууга тыюу салынган нерселер өтө эле көп, мисалы, жыныстык ооруларын кеп кылган уят. Мындан улам аялдар "ооруп жатканын" эч качан күйөөсүнө айтпайт, дарыгерге да чуркап бара койбойт.
Мен көп жыл бою хирургияда иштеп, андай келиндердин далайын көргөм. Бир жолу бир төрөй албай жаткан аялды алып келишти. Эмне болгонун териштирип отуруп, жатындын шишиги — миома бар экенин аныктадык. Эч кандай боюнда жок эле ошол шишикти бала деп алышкан экен! Жок дегенде бирөө УЗИ жасатып койсочу… Албетте, эми ал балалуу болбойт.
Жаштарды оору-дарттан сактанууга ким үйрөтүп жатат дейсиз? Жыныстык ооруларга жеңил-желпи жүргөндөр эле чалдыкпайт да. Бирөө менен бир эле жолу коргонуусуз жыныстык байланыш эле жетет — үй-бүлөңө дарт келди дей бер.
Анан калса азыр презервативдердин жаңы түрү пайда болду. Жаркыраган этикеткаларында "өтө сезгич" же "өтө жука" деп жазып коюшат. Бирок ошол жука материянын вирустарды өткөрө турган тешикчелери болот.
Жыныстык оорулар жөнүндө көп имиштерди уккам. Мисалы, бир хлоргексидин деген антисептик жөнүндө муундан муунга карай жөө жомок айтылып келет. Биздин эркектер коргоосуз байланыштан кийин тюбиктин учун заара чыгаруучу түтүкчөсүнө такап, катуу кысып, бир-эки мүнөт чыдап туруп анан дааратканага барып койсо болду деп ойлошот.
Андай айболиттерден физика мыйзамы кайда калат деп сурагым келет. Хлоргексидинди басып чачканда инфекция жогору карай кетет да! Андан да бардык вирус жоголбойт — ал бир кудайдын айтканынан болот.
Кыскасы, бул оюнчук эмес. Өз саламаттыгына кайдыгер карагандын артында кандай коркунучтар бар экенин азыр айтып берем.
Трихомониаз. Бул дарт Кыргызстанда аябай кеңири тараган. Аны менен аял да, эркек да ооруйт. Болгондо да эркектер көбүрөөк жабыркайт. Алгачкы белгилери — жагымсыз жыты бар суюктук бөлүнүп чыга баштайт. Эркектер заар кылганда катуу ооруну сезет.
Эркектин организминде инфекция өтө тездик менен – жуккандан кийин 5-7 күндө эле табарсык түтүктөрү менен көтөрүлүп отуруп, урук безине жетет. Простатиттин оор түрү башталды дей бер! Мында оорудан эч арыла албайсың, аны катуу көзөмөлдөп гана турса болот. Иммунитет начарлаган сайын ал күчөп турат. Орган да өзгөрүп, карылык келгенде жаныңды койбойт: дааратканага саат сайын чуркап каласың. Ушунчага жеткирбей эле бир жума чыдап, антибиотик алып койсо эле жетет!
Аялдар аз болсо да жолдуу экен — аларда инфекция жогору карай кеткен учурлар сейрек кездешет.
Сифилис. Бул дарт бизге Түштүк Америкадан келген. Азыр аны өтө күчтүү антбиотикти беш жолу сайып дарылаганды үйрөнүп алышкан. Кыргызстандыктар, баса, "турмуштук сифилис" деген сөздү жакшы билип алышыптыр, бирок оорунун бул түрү өтө сейрек кездешет. Бейтаптардын көпчүлүгү тартынчаак, дартты көнүмүш эле жол менен илештирип алып, бирок аны моюндагандан коркот.
Сифилистин алгачкы белгиси — дарт жуккан жерде пайда болчу агыш тарткан катуу жара. Ал эч оорубайт. Үчүнчү күнү жатын туштагы бездер чочуп, чоңоюп калат. Кайдыгерлик өлүмгө алып келет. Алгач муундар ооруп, анан кыймылсыз болуп калат, бүтүндөй организмдин иштеши бузулуп, денени жара басып кетет.
Советтер Союзунда сифилиске чалдыккандарды бир ай дарылап, дагы жарым жыл студенттерге көрсөтүш үчүн ооруканада кармашчу. Бейтаптар жабык бөлмөлөргө жаткырылып, зордоп дарыланчу.
Азыр кааласаң, дарыгерге кайрыласың, каалабасаң, жок. Тубаса сифилис менен төрөлгөн балдар көп. Алар дени сак балдардан айырмаланып териси купкуу болот. Андай балдар кыймылсыз, бош болуп, дарыгерлердин жардамысыз көпкө жашабайт. Инфекциядан кутулса болот, бирок анын кесепетинен арыла албайсың.
Гарднереллез. Бул дарт эркектерден жугат, бирок аялдар жабыр тартат. Аз сандагы гарднерел ар бир дени сак аялдын жыныстык органындагы микрофлорада болот. Бирок алар менен лактобактериялардын катнашы бузулганда оорунун белгилери сезилет. Ал негизинен жыныстык жол менен жугат. Илдеттин кесепеттери көп: иммунитет төмөндөп, кандиоздон тартып кош бойлуулук мезгилде кыйынчылыктарга чейин болот.
Гарднереллез башка инфекцияларга жол ачат. Аял көп ооруй баштайт. Инфекцияны көпкө дарылабай койсо, ал жогору көтөрүлүп отуруп, жатынга келиши мүмкүн. Бул эмнеге таасир этерин билесизби? Туура, кош бойлуулукка.
Бул илдеттен кутулуунун эки жолу бар: химиотерапия же жатынды алып салуу. Экөөндө тең аял төрөбөй калат. Вирусту организмден такыр жок кылуу мүмкүн эмес, бирок анын терс таасирин азайтса болот.
Хламидиоз. Бул өтө күчтүү инфекция былжыр челге жугат. Алгачкы 1-2 жума дарт сезилбейт, андан кийин заара учурунда ооруп, суюктук бөлүнүп чыга баштайт. Кол шилтеп койсоң, инфекция эркектердин урук безин, аялдардын жатынын сезгентип, тукумсуздукка алып келет.
Баарынан да хламидиоз менен ооруган эненин ичиндеги балага жаман болот. Хламидиялар ымыркайдын ичегилерин, өпкөсүн, муундарын жана көздөрүн жабыркатышы мүмкүн.
