Бизге бул жаатта Кыргыз мамлекеттик улуттук университетинин Манас таануу кафедрасынын жетекчиси, филология илимдеринин доктору, манас таануучу Аскар Медетов жана манасчы, филология илимдеринин кандидаты Талантаалы Бакчиев жардамчы болду.
Чоң казат — эпостогу негизги өзөктүү окуялардын бири. Бул кеңири белгилүү салттык туруктуу чоң эпизод эпостогу кульминациялык чек болуп саналат. Сагымбай Орозбаковдун вариантында "Чоң чабуул" деген ат менен айтылат, бирок манасчылардын көпчүлүгүндө "Чоң казат" делет. Бул бөлүм "Көкөтөйдүн ашынан" чоңдук кылат.
Негизги каармандар — Манас, Алмамбет, Бакай жана Чубак менен Сыргак баш болгон кырк чоро. Аялдардан акылдуу зайыптар — Каныкей, Арууке, терс каармандар — Коңурбай, Жолой, Нескара.
Окуя Жети хандын чатагынан башталат. Ал бир нече окуялардан турат — Жети кандын чатагы, Бээжинге аттанууга даярдык, Колдун аттанганы, Каныкейдин сарамжалы, Алмамбеттин колго кан шайланышы, Жол азабы, Уркундан кечип өтүү, Колдун эсебин алуу, Чубактын чыры, Макел дөө, Алмамбет менен Сыргактын Бээжинге киргени, Жылкы тийүү, Куугун, Сыргактын кошуунга кабар бергени, Көл-Кечүүдөгү кармаш, Чоң согуш, Кытайлар жеңилип, эки эл жарашканы, Кичи казат, Семетейдин төрөлүшү деген бөлүмдөрдөн турат.
Тарыхый доор менен байланышы. "Чоң казаттагы" Бээжинге болгон жүрүш IX кылымдагы кыргыздардын уйгур каганатынын жеңгенин эске салат. Окумуштуулар Бернштам, Абрамзондор Манастагы согуштук учурларды тарыхый окуяларга салыштырып изилдешкен. Ал эмгектерден кийин жогорудагыдай жыйынтык чыккан.
Анда Манас кеп айтат:
Уруп кеткен Тазбаймат,
Улук кишим сен болсоң,
Унуткан кишиң мен болсом,
Ушу жорук саа чала.
Он башы ойрон сен болсоң,
Оюңда жогуң мен болсом.
…Баатыр Манас болкулдап,
Башкача күлдү солкулдап.
Ал жерде турган бүт баары бул окуяга боору калбай каткырат. Ошондон бери бул сөз ылакапка айланып, азыр "Бая, манасты унуткандай" деп колдонулуп келет.
Кичи казат — өзгөчө трагедиялуу окуя. Бул эпостун корутунду бөлүмү. Бөлүм Манастын жакын жолдоштору ажал таап, өзү жарадар болуп элине келип, өлгөнүн баяндаган окуяларды камтыйт. Бөлүм белгилүү манасчылардын көпчүлүгүндө "Кичи казат" делет, элде да ушундай ат менен белгилүү. Айрым манасчылардын варианттарында "Кичи чабуул", "Кан казат" деп аталат.
20-30 миң сап. Чоң Казаттын Саякбай Каралаевдин вариантында кеңири баяндалган. Болжол менен алганда бул окуялардын көлөмү 30 миң сапка чукулдап барат. Чоң казат Шота Руствелинин "Жолборс терсин жамынган баатыр" поэмасынан болжол менен төрт эсе чоңдук кылат.
