Атамбаевдин айланасындагы ызы-чуу. Негизги 13 суроого жооп

Алмазбек Атамбаевди экс-президент макамынан ажыратуу боюнча маселе Кыргызстанда өткөн аптадан бери көңүл борборунда, башкы саясий темага айланды. Буга анын бир катар кылмыштуу иштерге катыштыгы болушу мүмкүн деген шектенүүлөр себеп болду. Бул мезгил аралыгында бир топ билдирүүлөр жаңырды, атайын комиссия түзүлдү. Натыйжада иш Башкы прокуратурага "кетти".

Sputnik Кыргызстандын редакциясы бул маселенин тегерегиндеги бардык суроолорго жооп издеп көрдү.

"Кол тийбестик" сөзү эмнеге көп жаңырууда?

Быйылкыга чейин экс-президенттердин толук кол тийбестиги бар эле, башкача айтканда, аларды жоопко тартууга мүмкүн эмес эле. Бирок кийин мыйзам өзгөргөн, ал 16-майда күчүнө кирди. Мындан ары мамлекеттин мурдагы жетекчилерин иммунитеттен дал тактыда отурган президентке импичмент жарыялоо процедурасындай эле ажыратууга болот. Тагыраагы, президенттик мөөнөтүндө оор кылмыш жасаган болсо гана кол тийбестиктен ажыратылат.

Кол тийбестиктен ажыратуунун жол-жобосу кандай?

Мындай процедура сегиз баскычтан турат. Экс-президент өзгөчө оор кылмышка шектелип, парламент тарабынан коюлган жана башкы прокурордун корутундусу менен тастыкталган айыптын негизинде гана кол тийбестик макамынан ажыратылат.

Төмөндө негизги баскычтар берилди:

• экс-президентке күнөө коюу тууралуу чечим депутаттардын көпчүлүгү (милдеттүү шарт — депутаттардын үчтөн биринен кем эмес бөлүгүнүн демилгеси менен) тарабынан парламентте түзүлгөн атайын комиссия чыгарган тыянактын негизинде гана кабыл алынууга тийиш;
• экс-президенттик макамдан ажыратуу боюнча чечим жалпы депутаттардын үчтөн экисинен кем эмес бөлүгү тарабынан айып коюлгандан үч айдан кечиктирилбестен кабыл алынышы керек (эгер белгиленген мөөнөттө кабыл алынбаса, тагылган айып четке кагылат).

Атайын комиссия эмнеге түзүлдү?

Атайын комиссия 13-июнда түзүлүп, 18-июнда ишин аяктады. Ал Алмазбек Атамбаевди экс-президент макамынан ажыратуу үчүн ага күнөө коюу маселеси боюнча тыянак чыгарууга тийиш болчу.

Атамбаевди эмнеге айыпташууда?

Экс-президент алты кылмышка –— Бишкек ТЭЦин жаңылоодогу жемкорлук аракеттер, Мамлекеттик тарых музейин реконструкциялоодогу жемкорлук схемаларга, криминалдык төбөлдөрдүн бири Азиз Батукаевдин мыйзамсыз бошотулушу, борбор калаанын ТЭЦине көмүр сатып алуудагы жемкорлукка, Кой-Таш жана Чоң Сары-ой айылдарындагы жер тилкелерин мыйзамсыз трансформациялоо жана сатып алууга катыштыгы болушу мүмкүн деп шектелүүдө. Мындай корутундусун атайын комиссия Жогорку Кеңештин кароосуна коюп, 20-июнда парламент токтом кабыл алып, Башкы прокуратурага жолдоду.

Атамбаевге кылмыш иши козголдубу?

Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитетинин маалыматына таянсак, мамлекеттин мурдагы башчысынын борбор калаанын ТЭЦин жаңылоодогу жемкорлукка катыштыгы боюнча иш өзүнчө өндүрүшкө алынган. Атамбаевдин ысымы Тарых музейин оңдоо ишинде да аталууда.

Айыпталып жатабы же жокпу?

Атамбаев өзү айыптап жатышат десе, атайын комиссия муну четке кагат. Мисалга, Талант Мамытов: "Бул айыптоо эмес. Биз тийиштүү органдарга бул фактыларды текшерүүгө мүмкүнчүлүк беребиз". Атайын комиссиянын жетекчиси Каныбек Иманалиев корутундуда тизмектелген пункттарды "шектенүүгө негиз" экенин белгилеген. Бирок Жогорку Кеңештин токтомунун өзү "Экс-президентти макамынан ажыратуу үчүн ага күнөө коюу жөнүндө" деп аталды.

Атамбаевдин санаалаштары атайын комиссиянын жыйынында эмне дешти?

Кыргызстан Социал-демократиялык партиясынын саясий кеңешинин мүчөсү Фарид Ниязов атайын комиссиянын тыянагында "реалдуу, так жазылган айыптоолор жок" экенин айтат. Ошондой эле атайын комиссия "тымызын, акырын жана коркоктук" менен өткөргөн жыйынына өлкөнүн мурдагы башчысы да, анын өкүлдөрү да расмий түрдө чакырылбагандыгын кошумчалаган. Ал эми КСДП комиссиянын ишиндеги мыйзам бузууларды санады. Партия депутаттар Баш мыйзамдын 28-беренесин бузду деп эсептейт, ага ылайык, адамдын жоопкерчилигин белгилөөчү же оорлотуучу мыйзам өткөн мезгилге карата колдонулбайт. Кеп толук кол тийбестиктен ажыратуу туурасында жүрүүдө.

Атамбаев эмнеге жыйындарга катышпады?

Депутат Каныбек Иманалиев билдиргендей, атайын комиссиянын иши ачык өткөн, каалагандардын баары катышкан, бирок эч ким расмий түрдө чакырылган эмес. Чакыруу почта аркылуу жөнөтүлүшү керек болчу, ал багытталган кишиге өтө кеч жетет. Бирок Жогорку Кеңештин Атамбаевди кол тийбестиктен ажыратуу маселеси каралчу жыйынына расмий чакырыларын айткан.

Атамбаевди ким жактады? Депутаттар кандай добуш беришти?

Жогорку Кеңештин 20-июнундагы жыйынына экс-президентти Ирина Карамушкина, Альфия Самигуллина, Карамат Орозова, Анвар Артыков жана Асел Кодуранова коргоп чыгышты. Атамбаевдин бир убактагы маалымат катчысы Жанар Акаев кесиптештерин "жыгылганды ур-тепкиге албоого" чакырды. Жыйынтыгында өлкөнүн экс-президентин жактап чыккан бешөө атайын комиссиянын корутундусуна каршы чыкты, ал эми депутат Акаев добуш берүүгө катышкан жок. Натыйжада, токтомду 100 парламентарий колдоп, беш эл өкүлү каршы чыкты, дагы 15и добуш берген жок.

Атамбаев үн катты

Эртеси мурдагы президенттин билдирүүсү жарыяланды. Ал өз дарегине Жогорку Кеңеш тарабынан тагылган айыптарды болбогон, укуктук негизи жок, ойдон чыгарылган имиштерге таянылган жана ушул таптагы өлкө башчысынын саясий атаандаштарын четтетүүгө умтулуусунан улам чыккан гана аракет катары сыпаттады.

Ал эми 22-июнда Атамбаевдин Кой-Таштагы үйүнүн жанына топтолгон элге чыгып, экс-президент эч качан пара албаганын, өзүнүн мал-мүлкү башынан жетишерлик экенин айткан. Ошондой эле келип колдоо көрсөткөндөргө ыраазычылык билдирген.

Эгер шектенүүлөр тастыкталбаса, ЖК кандай жоопкерчилик тартат?

Бул суроого атайын комиссиянын башчысы Каныбек Иманалиев: "Биз баарыбыз саясий жана моралдык жоопкерчилик тартабыз", — деп жооп берди.

"Атамбаевдин иши" ушул тапта кайсы баскычта?

Жогорку Кеңеш атайын комиссиянын корутундусун колдоого алып, атайын токтом менен Башкы прокуратурага жолдоду. Ал жети күн аралыгында кылмыш ишин козгоого негиз бар же жогун аныктоого тийиш. Эгер тескөөчү орган негиз бар деп тапса, парламент экс-президентти кол тийбестик макамынан ажыратуу маселесин карайт.

Атамбаев өлкөдөн чыгып кетпейби?

18-июнда экс-президенттин кеңешчиси Кундуз Жолдубаева анын эч жакка кетпей турганын, мындай чагымчыл кептер аны өлкөдөн чыгып кетүүгө түртүү максатын көздөй турганын айткан. Муну Алмазбек Атамбаев өзү да соңку билдирүүсүндө кыйыр түрдө тастыктап өттү: "Чындык жана мыйзам мен тарапта. Намыс өмүрдөн кымбат!".