Sputnik Кыргызстан агенттиги ал маселеге кызыгып, концентраттын канча көлөмдө кайсы мамлекеттерге чыгып жаткандыгын тактап көрдү.
Өнөр жай, энергетика жана жер казынасын пайдалануу мамлекеттик комитетинин маалыматына ылайык, Кыргызстанда кен казган сегиз компания чет өлкөгө концентрат ташыйт. Чет жакка ири көлөмдө чыгаргандардын сап башында "Алтынкен" менен "Казминералз Бозымчак" жоопкерчилиги чектелген коомдору турат.
Бирок адистер концентраттардын сыртка чыгуусун токтотуу зарылчылыгын көптөн бери айтып келет, анын түрдүү себептери бар. Тоо-кен адиси, техника илимдеринин доктору Дүйшөнбек Камчыбековдун айтымында, мамлекет аларды тыкыр көзөмөлдөй албай жатат.
"Иш жүзүндө өкмөттүн өзүнүн бирдиктүү лабораториясы болушу керек. Ошондо мамлекет сыртка чыгып жаткан концентраттын көлөмүн, андагы баалуу металлдардын курамын так билип тиешелүү деңгээлде көзөмөлдөмөк. Учурда бийликтин андай мекемеси жок. Анын айынан коомчулук чет элдик ишканалардан күмөн санап жатат. Бүгүн ал компаниялар жеке лабораторияга кайрылууда. Алар деле бир тонна концентратта иш жүзүндө сегиз грамм алтын болсо, төрт грамм деп жазып берип коюшу толук мүмкүн. Ошондуктан өкмөт эмнеси болсо да каражат таап, бирдиктүү лаборатория куруп, бардык кен казган компаниялар ошол лабораториянын гана кызматын колдонушу зарыл. Антпесе азыр бизден эмнелер чыгып кетип жатканын толук билбей жатабыз", — деди Камчыбеков.
Ал ошондой эле республика аймагында бир топ ири кендер казылып жаткандыктан өкмөт өзү руда, концентраттарды кайра иштеткен ишкананы курууга аракет кылуусу керектигин да айтты.
Өнөр жай, энергетика жана жер казынасын пайдалануу мамлекеттик комитети Кыргызстанда учурда алтын ылгап алуучу эки фабрика курулуп жаткандыгын билдирди.
2019-жылы "Вертекс Голд Компани", "ГИК Кайди", "Фул Голд Майнинг", "Кичи-Чаарат" жоопкерчилиги чектелген коому Кытайга, "Казминералз Бозымчак", "Алтынкен" ЖЧКсы менен "ТК Гео Ресурс" жабык акционердик коому Казакстанга, "Эти Бакыр Терексай" ишканасы Түркияга концентрат ташыган. Ал компаниялар курамында 5,5 тоннадан ашык алтын, 14 миң 272 килограмм күмүш жана 9026 тонна жез бар концентраттарды чет өлкөгө чыгарып кеткен.
Инвесторлордун мындай ишмердүүлүгүн көзөмөлдөө "Жер казынасы жөнүндө" мыйзамынын 35-беренесинин 5-пункту боюнча өкмөткө жүктөлгөн. Анын негизинде өкмөт КРдин аймагынан концентрат ташып чыгуу жана киргизүүнүн жол-жобосун көрсөткөн №570 токтомун кабыл алган. Ал документке ылайык, концентраттын курамы жеке лабораторияда аныкталып, наркы Лондон биржасындагы алтындын баасы менен эсептелип чет элдик компания киреше салыгын төлөйт. Аларды Өнөр жай, энергетика жана жер казынасын пайдалануу мамлекеттик комитети, Финансы министрлигинин Баалуу металлдар депарматенти көзөмөлдөйт.
Бирок Жогорку Кеңештин депутаты Өмүрбек Бакиров сыртка чыккан концентраттардын курамындагы көптөгөн металлдар текшерилбей кетип жаткандыгын айтууда.
"Өткөн жылы кен казуу тармагынан өлкө казынасына 12 миллиард сомго жакын акча түшүптүр. Мен Салык кызматынан концентраттарды экспорттоодон канча салык түштү десем, алар мындай ишмердүүлүктөн салык алынбайт деп жооп беришти. "Жер казынасы жөнүндө" мыйзамда ал тармактагы саясатты өкмөт жүргүзөт деп жазылган. 2017-жылы өкмөт кабыл алган №570 токтомдо иттин өлүгү жатат. Ал документте концентраттарды ташып чыгууга уруксат берилген, ал эми мыйзамдарда андай жазылган эмес. Мен өкмөткө 38 кымбат баалуу элеменеттерди аныктай алчу Өнөр жай, энергетика жана жер казынасын пайдалануу мамлекеттик комитетинин алдындагы мамлекеттик лабораторияны иштеткиле деп жатам. Азыр мамлекет концентрат менен рудадагы алтын, күмүш, жезди гана каттоого алып жатат, калган металлдар көзмөлдөнбөй эле кетүүдө. Азыр чет жакка канча көлөмдө концентрат ташылып кетип жатканын мамлекеттик органдар деле билбейт. Бажы жана Салык кызматы, Экономика министрлиги, Өнөр жай, энергетика жана жер казынасын пайдалануу мамлекеттик комитети мага төрт башка маалымат берди", — деди Бакиров.
Буга чейин укук коргоо кызматкерлери концентраттарды мыйзамсыз алып чыгып кеткен бир нече фактыны аныктаган. Алсак, Экономикалык кылмыштарга каршы күрөшүү кызматы 2018-жылы "Казминералз Бозумчак" ЖЧКсы курамында алтын бар 9760,24 тонна концентратты алып чыгып кеткен деп кылмыш ишин козгогон. Ошол эле жылы аталган көзөмөл орган Кытайга 1764 тонна сурьма концентратты мыйзамсыз алып чыккан эки ЖЧКны колго түшүргөн.
Кошумчалай кетсек, 2019-жылы КРдин аймагынан Казакстанга 50 миң 700 тонна, Кытайга 17 миң 549 тоннадан ашык, Түркияга 5 миң 152 тоннага жакын концентрат экспорттолгон.
