Нургүл Максутова

Бүгүн, 9-ноябрь, СССРдин эл артисти, Кыргыз ССРинин эл сүрөтчүсү, таланттуу инсан Сүймөнкул Чокморовдун туулган күнү. Кыргыз коомчулугу, күйөрмандары, талантына тооп кылгандар анын 80 жылдыгын эскерип, белгилеп жатат.

Кыргыз тилинде өзүнүн эрежеси менен туура, сабаттуу жаза алгандарга суктанбай коё албайсың. Азыр социалдык тармак кимдин сабаты жоюлганын, кимдин бир кызарып койбой эле катасы "кабелтең" пост жарыялай берерин алаканга салгандай көрсөтүп койгон мүмкүнчүлүк тартуулады.

Кыргызча такалбай, адабий тилде да, диалект менен да, ал тургай говорлорду кошуп такылдап сүйлөгөнүбүз менен катасыз жаза алабызбы?

Кыргызча туура жазуу боюнча кезектеги тесттин каталарынын бир тобу дал ушул, баарыбыз телмире тиктеп отурган Facebook тармагындагы жазылган сөздөрдөн алынды.

Sputnik Кыргызстан агенттигинин кезектеги "Өзгөчө маегинде" Жогорку Кеңештин депутаты Алмамбет Шыкмаматов журналисттин ролунда болуп, аталган агенттиктин журналисти Бегимай Бакашева менен баарлашты.

Жазган сүйлөмдүн жарымысы ката болуп жүргөн учурларыбызды көрүп туруп, эски, көөнө сөздөрдү тестке колдонбой жайына коелучу деген ой болбой койгон жок. Ал эми бир жагынан алып карай келгенде, айтып-деп турганда элдин кулагына сиңе берет эмеспи.

Жакында латын арибине өтүү боюнча эл арасында кеп болду. Көнүп калган азыркы алфавит менен каталарды "калбаат" жазып жатканда латын тамгаларына өтсөк, каталарыбыз андан да арбый турганы турулуу иш сымал.

Кыргызча сабаттуу жазуу жаатына келгенде күдүктөнүп, кылчактап калбайсызбы? Учурда социалдык тармактардагы посттордо каталарды кадыресе кетиргени менен каадалуу болуп пикир жазып жаткандар четтен табылат. Бирөөнү сындайлы деген ой жок, болгону кыргызча туура жаза билсек деген эле тилек. Төмөндө кыргыз тилинде туура жазууну текшерген дагы бир тестти сунуштайбыз.

Соңку учурда чет тилдерди эле эмес, кыргызчаны да жакшылап үйрөнүү актуалдуу болуп бара жаткандай. Себеби мындан 20-25 жыл мурда колдонулган сөздөрдү учурдагы коомчулуктун бир бөлүгү, жаштар колдонбой калганын байкоого болот. Мындан улам Sputnik Кыргызстан кыргыз тилиндеги аз колдонулган сөздөрдөн турган тест сунуштайт.

"Жат жазууну акыркы ирет качан жаздыңыз эле?" деген суроо берилсе, ар бир адам окуучулук учурун эстейт. Кандай каталарды кетиргениңиз эсте жокпу? Анда кайрадан мектеп партасын элестетип, биздин тесттен өтүп көрбөйсүзбү?

Кээ бир сөздөрдү угуп эле жүрүп, бирок анын мааниси эмнени түшүндүрөрүн билбейбиз. Үңүлө келсек, аларды бабаларыбыз колдонуп келген, андан тышкары, көркөм чыгармалардан табабыз. Манастын тилин билебизби?.. Күмөн санап турсаңыз, төмөнкү тесттен өтүп көрбөйсүзбү?

Бүгүнтөн тарта Жогорку Кеңештин VI чакырылышынын депутаттары электорат менен жолугууга жана эс алууга кетти. Ишке сентябрда кайтып келишет.

Нарынга же Чүйгө жол чыгып, жөнөп калдыңыз. Жакшылыктар көп болсунчу, же куданы ошол жактан күттүңүз. Барганда конок койдон жоош болуп отура бербей, алардын өзгөчө сөздөрүн үйрөнүп алсаңыз, ашыктык кылбаса керек. Бул сапар эки аймакта көбүрөөк колдонулган диалект, говорлордон тест жасадык.

Жакында кыргызстандыктар жапырт жазган жат жазууну карап отуруп, кишинин оюна келбеген каталарды таптык. Эгер баамдасаңыз, аларды төмөнкү тесттен кезиктиресиз. Негизи эле бир карап коюңуз, балким, алды-кийин диктант да жазып каларсыз. Ал эми азырынча бул тесттен өтүп көрсөңүз.  Сабаттуулугуңузду жалпылап бир текшереличи!

Ката жазуу кыргыз коомчулугунун арасында кадимки көрүнүшкө айланып бара жаткандай. Бул пикирди бекемдеген дагы бир факты - жакында көптөр катышкан жат жазуу болду. Өкүнткөнү, мамлекеттик жана муниципалдык кызматкерлер диктанттан "1", "2" сыяктуу бааларды алган. Албетте, жакшы баага татыгандар да болду. Тилекке каршы, алардын саны аз экенин көрүүгө болот.