Бир телефон чалуу аркылуу эле бал тилге салып ишенчээк адамдарды 100 миң сомго чейин алдап кеткен фактылар катталууда. Мындай ишке баргандардын көбү түрмөдө отурганы айтылып келет.
Аламүдүн районунун Орто-Сай айылында жашаган Кайыргүл Шаршеналиеванын үй-бүлөсү ушул жылдын 12-февралында 40 миң сомго алданган. Күйөө балаңызмын деген адам унаасы менен бир аялды коюп кетип, колу-буту, кабыргасы сынган боюнча ооруканага жеткиргенин, акча болсо иш милицияга жетпей бүтөрүн айткан.
"Аптыгып сүйлөп "ата" деп кайрылган бирөө жолдошума чалды. Үнүн инисинин күйөө баласына окшоштуруп сүйлөшө бериптир. Анан телефонду мага бергенде "апа, азыр 10 миң сом керек. Банктан эмес доктордун номерине жөнөтүңүз" деп мүңкүрөйт. Боор ооруп жолдошум жумушунан алып жөнөттү. Отурсак, кайра чалып "эми аялдын күйөөсүнө да 30 миң сом беришим керек экен" деди. Өзүбүздө акча жок, башкалардан карызга алып жөнөттүк. Андан соң дагы чалып 10 миң сом деп жатпайбы. Шекшип кызыбызга чалсам "күйөөм үйдө отурат" дейт. Ал номерди балдарым текшерип көрсө акыркы жолку чалуу абактан болуптур", — деди Шаршеналиева.
Бул боюнча алар Ленин РИИБге барса "баары бир табылбайт" деп арызды албай турганын айтышкан. Жабырлануучу ага карабай арыз жазып таштап кетишкенин айтты.
Ал эми студент Мээрим Ашымбекова мындан үч жыл мурун Россиядан сумка келди деген адамга 2500 сом акчасын алдырган.
Абактагы алдамчыларды табуу кыйын
Мындан бир нече күн мурда Ош шаардык соту тарабынан абакта отурган кылмышкер телефон аркылуу жети адамды алдап 600 миң сомго отургузуп кеткени аныкталып, мурда жасаган (алдамчылык) кылмышы боюнча жаза мөөнөтүнөн калган тогуз жылына дагы 16 жыл кошуп, жалпысынан 25 жылга эркининен ажыраткан.
Ош ШИИБдин маалымат кызматынын ага инспектору, милициянын подполковниги Замир Сыдыков мындай кылмыштын бетин ачуу кыйынга турарын айтат. Мисалы, жогорудагы окуяны далилдөөгө үч ай убакыт кеткен.
"Абактагылардын да өзүнчө эрежелери болот. Кээ биринин туугандары тамак-аш алып келип турса анын кадыр-баркы жогору болот. Эч ким келбесе алдамчылык менен акча табууга өтөт. Иш тажрыйбамда мындай ишке баргандардын дээрлик баары туугандары кечип кеткен, сурап келээр адамы жок экенин көрдүм", — деди Сыдыков.
Ошондой эле ал алдамчылардын торуна түшүп калбоо үчүн төмөндөгү кеңештерди сунуштайт.
Кылмышкер кандай ыкмаларды колдонот?
— Улуу кишилерге "балаңызмын" же "күйөө балаңызмын" деп чалып "мен бирөөнү өлтүрүп алдым, тезинен 100 миң сом (болжолдуу сумма) жөнөтүңүз, болбосо 15-20 жылга камалып кетем. Алар колуна албайт, мен айткан дарекке жеткирип бериңиз" дейт. Мыкты актер, психолог болуп калышкан. Аялдар менен сүйлөшкөндө "апа, эч кимге, жада калса атама да айтпаңыз" деп башкалардан оолак кармайт. Өңгүрөп ыйлап турса байкуш эненин жүрөгү түшүп, сураган акчасын таап берет. Ошол учурда ары жактан шериги баласына чалып алаксытып турган болот.
— Радиодон, лотереядан, банктан жана күйүүчү май куюучу жайлардан "машина, муздаткыч, телевизор сыяктуу тиричилик техникасын утуп алдыңыз, азыр бир сааттын ичинде бул номерге 5000 миң сом (болжолдуу сумма) салбасаңыз бонусуңуз күйүп кетет" деп шаштырат.
— Азыр чет жакта иштеген жаштар көп. Андыктан балаңыз Россиядан чоң сумка берип жиберди деген ыкма көбүн кылтакка илет. Алгач "Россияда иштеген тууганыңар бар беле" деп сурап, "ооба" десеңиз "мен таксистмин, бажыдан өткөрбөй жатат, жанымда акча жок, азыр мага 3000 сом (болжолдуу сумма) жөнөтүңүз" дейт. Алар сиз жөнөткөнгө чейин тез-тез чала беришет. Өз максатына жеткенден кийин ал номер кумга сиңген суудай жок болот.
Шылуундардын тузагына түшүп калбоо үчүн эмне кылуу керек?
Эгер жалганы билинип калса коркутуп, психологиялык басым дагы жасап көрүшү мүмкүн. Коркпостон байланышты токтотуп, келген номерди сактап туруп милицияга кайрылуу керек. Мүмкүн болсо үнүн жаздырып койсоңуз кылмыштын ачылышына жеңилдик болот.
Абактагыларга ким телефон берип жатат?
Анткен менен жаза мөөнөтүн өтөп жаткандардын телефон колдонуусу мыйзамга каршы келет. Мындан улам абактын ичине телефон кантип кирип кетти деген суроо туулат. Жаза аткаруу мамлекеттик кызматынын маалымат катчысы Александр Никсдорф кызматкерлер өздөрү абактын ичине телефон алып кирүүгө жардам берерин бирден-бир фактор катары айтты.
"Кыргызстан боюнча өткөн жылы түрмөдө отургандардын 3500дөн ашуунунан телефон тартып алынган. Текшерүү иштери үзгүлтүксүз жасалып, күнүнө орто эсеп менен 10 телефон табылат. Бирок азырынча мындай ишке байланышы бар кызматкерлерди аныктоо алгылыктуу натыйжа бере элек. Учурда Кылмыш жаза кодексине өзгөртүү киргизүү пландалууда. Ага ылайык, камактагы жарандан телефон табылса жаза мөөнөтү узартылып, ага жардам берген ЖАМК кызматкери кылмыш жоопкерчилигине тартылат", — деди Никсдорф.
Белгилей кетсек, 2014-жылы дал ушундай алдамчылык иштерге бөгөт коюуну башкы максат кылып СИМ-картаны атайын келишим менен гана сатуу токтому чыккан. Бирок уюлдук компаниялардын өтүнүчү менен бул мөөнөт бир нече жолу узартылган. Акыркы мөөнөт 2016-жылдын 1-февралына белгиленип, каттоодон өтпөгөн номерлер өчүрүлмөй болгон. Бирок бул боюнча эксперимент жүргүзгөнүбүздө паспорту жок эле сатып алып, үч айдан алты айга чейин колдонуу мүмкүн экени белгилүү болду.