Sputnik Кыргызстан маалымат агенттиги белгилүү манасчы, манас таануучу, филология илимдеринин доктору Талантаалы Бакчиевдин жардамы менен "Манас" эпосундагы Кыз Сайкал тууралуу фактыларды тизмектеди.
Белгилей кетсек, баатыр кыз боюнча материал манасчылар Саякбай Каралаев менен Шаабай Азизовдун айтуусундагы вариант боюнча даярдалды.
Нойгуттан чыккан эр жүрөк кыз
Кыз Сайкал — Манастын зайыбы
"Манас" эпосунун сюжетинде талаштуу дагы, сырдуу дагы, анан көп жагынан ачыла элек, айрым учурда көмүскөдө калган же болбосо экинчи-үчүнчү планга өтүп кеткен каармандар көп. Ошонун бири Кыз Сайкал. Чыгармага сүңгүп киргенде, кенен түшүнүк менен алганда ал — Манастын зайыбы, беш аялынын бири. Манас беш аялынын ичинен Каныкейге гана жуучу түшүп, кыргыздын салтын жасап, салтанат менен нике менен үйлөнгөн. Калган төрт аялы — Кайыркандын Карабөркү, Шоорук кандын кызы Акылайы, Адил кандын (Айкан) кызы Алтынай жана Кыз Сайкал тартууга келген. Илгери кандар, журт башчылары элин-жерин коргоо максатында же болбосо алака-мамилени жакшыртуу ниетинде кыздарды тартууга беришкен.
Жубайлардын көрүшүүсү жана эр сайышта чечилген тагдыр
Манас менен Сайкал алгачкы жолугушуусунда эле эр сайышка түшөт. Ошондо Кыз Сайкал аянбастан, тартынбастан Манасты жыга саят. Манастын ээр-токумдан көчүгү, үзөңгүдөн буту тайып, жыгылып бара жатканда Чубак чаап барып кармап-сүйөп, Аккуланын үстүнө отургузуп кетет. Кандын, баатырдын ат үстүнөн жыгылышы уят болгон. Ошондон кийин Манас Сайкалга барып нике тууралуу сөз айткан.
Эмнеге Кыз Сайкал деп аталып калган?
Сайкалдын кыз деп аталып калышынын себеби ал Манастын о дүйнөлүк зайыбы болуп эсептелинген. Мындайча айтканда, Манаска тирүү кезинде жубай болуп берген эмес. Мунун да себеби бар. Кыз Сайкал Каныкейдин бар экендигин билип, ал Манаска тең зайып экендигин түшүнүп, анын алдына барып күң болбоюн, алдынан өтпөйүн деп сыйлап, бу дүйнөдө никелүү аял болуудан баш тарткан. Манас экөөнүн ортосунда келишим түзүлөт. Сайкал "мен тиги дүйнөлүк зайыбың болоюн, эгерде менден мурда көзүң өтсө, зыйнатыңа турайын, ак кызматымды өтөйүн, барып кара киейин, кошок кошуп, тирүүлүктөгү зайыптыктын кызматын аткарайын" деп Манаска cөз берген.
Сайкал убададан тайганда...
Бирок Манас көз жумгандан кийин Сайкал зыйнатына келбей коет. Айла кеткенде чабарман барып кабар берет. Кийин Көкбөрүнүн Коенаалы деген уулу "сөз берген экенсиң, антташыпсың, убадаңа тур" деп күчкө салып алып келгени маалым.
Сайкал Манастын кара ашында өлгөн
Баатырдын аты өчпөс
Кыз Сайкалдын образы заманбап жашоодо дагы эли-жеринин намысы үчүн бек турган баатыр, патриот, айтканынан кайтпаган, журтту биримдикке чакырган, эр жүрөк, баатыр катары сүрөттөлүп калды. Кыз Сайкал боюнча өзүнчө кенже эпос, поэма жазылып, театрда спектаклдер коюлуп келет. Ысык-Көлдүн Жууку өрөөнүндө Кыз Сайкалдын үңкүрү жайгашкан. Ошондой эле Кытайдын Текес деген жеринде Сайкалдын аталышындагы жерлер бар.