Sputnik Кыргызстан агенттиги 12-июнь Балдар эмгегинин эл аралык күнүн утурлай мектепти таштандыга алмаштырып, окуу куралдарынын ордуна желим бөтөлкө, темир-тезек менен иштеп жан баккан балдардын жашоосуна күбө болуп келди.
Таштандыдагы тагдырлар
14 жашар Данияр таштанды жайда жан багып жүргөнүнө жарым жылга чукулдап калыптыр. Атасынан эрте ажыраган бала апасы жалгыз иштегендиктен анын акчасы баарыбызга жетпейт деп өз акчасын өзү табат экен.
"Биз бул жерге жакын эле жашайбыз. Апам базарда соода кылат, менден кичүү бөбөктөрүм бар. Мектептен чыккандан кийин эч кимге айтпай бул жакка келип иштеп кичине акча кылып алып кетем", — деди Данияр.
— Бул жактан эмне кылып акча табасың?
— Желим бөтөлкө, коробка, темир-тезек чогултуп барып өткөрөм.
— Аның канча сом болот?
— Кээде 200, кээде 500 сомго чейин чогултам.
— Үй тапшырмасын аткарганга жетишесиңби?
— ...
Көбүнесе бири-бирин тааныгандар бизди көрүп чочуп, жанына барсак айрымдары качып кетип жатышты.
Кабына таштандыны жыя толтуруп, ийнине асып кичинекей эки кызын ээрчитип, элеңдеп бизди караган аялдын жанына барып баарлашып калдым. Алар да бул жерге татаал тагдырдын айынан келип калыптыр.
"Атым Айнагүл, оор турмуштун айынан Жалал-Абаддан келип ушул жакта иштеп калдык. Кыздарымды окуудан чыгарып алганга аргасыз болдум, анткени жолдошум ооруп, бизди багаарга адам калбады. Бул жакта бир таанышым иштечү, ошол кел деп чакырып таштандыда иштеп калдым",— деди келин.
Айласы кеткенден бул кадамга барган аялдын үйүндө дагы эки кичине баласы бар экен. Ал эми жанында иштеп жүргөн кыздарынын бири 12 жашта болсо, экинчиси 15 жашка келип калган.
Балдар байланган бизнес
Базар сыяктуу таштанды төгүлгөн жер да балдар үчүн каражат чогултуп, жан баккан жайга айланган. Бул жакта желим бөтөлкөдөн сынык айнектерге чейин алган жеке алып сатуучулар бар экен. Балдар таштандыдан чогулткан "табылгала" — желим бөтөлкөнүн килограммын 5 сомдон, ал эми сынык айнектин килосун 2 сомдон өйдө өткөрүшөт.
Каарманыбыз Данияр жалгыз иштеп бул жерден күнүнө 500 сомго чейин акча тапса, эки кызы менен Айнагүл эже жакшы иштесе 1000-1500 сомго чейин каражат чогултуп кетет.
"Бир күндө үчөөлөп жакшы иштесек 1000 сомдон өйдө акча табабыз. Айрым учурда кыздарымдын ден-соолугуна кабатыр болом. Бирок айла жок, мындай кадамга барганга аргасызбыз", — деди Айнагүл.
Мындан сырткары, "жумушчулар" темир-тезек, коробка өткөрүп кээде өзүнө керектүү буюмдарды дагы таап алышат.
Мыйзам эмне дейт?
"Таштандыда иштеген жашы жете элек балдар жок дебейбиз. Анткени айлана-тегерегинин баары ачык болгондуктан жанындагы конуштардын балдары кирип кетишет. Бирок бул жакта аларды карап көз салган адамдарыбыз бар. Байкап калса дароо тартип сакчыларына өткөрүп беришет",— деди Асаналиев.
Бирок эмнегедир биз барган учурда кичине балдар жүрсө да аларды кет деп кубалап же иштетпей койгон адамдарды, кызматкерлерди көрө алган жокпуз.
Эл аралык эмгек уюмунун Кыргызстандагы координатору Амина Курбанованын айтымында, Кыргызстан боюнча 2014-2015 жылдары жашы жете элек балдардын эмгеги тууралуу жүргүзүлгөн иликтөө боюнча өлкөдө 7500 бала кара жумушта иштей турганы аныкталган.
"Биз иликтөөнү Эмгек кодексине ылайык баланын жашына, жумасына канча жолу иштээрине жана окууну калтырган күндөрүнө карап жүргүздүк. Балдардын ден-соолугуна коркунуч алып келе турган жумуштар бул таштанды, мал союучу жайлар, тамеки талаасы жана башкалар. Таштанды жайда иштеген балдардын онкологиялык ооруларга кабылуу коркунучу күч. Анткени, биринчиден, бул жерден чыккан уулуу заттар дем алуу органдарга терс таасир этсе, дагы көп инфекцияларды да жугузуп алуусу толук ыктымал. Ош облусунда да мал союучу жайларда иштеген жашы жете элек балдар көп экен. Ал жерден да өспүрүмдөр бруцеллез, эхиноког илдеттерине кабылуусу ыктымал", — деди Курбанова.
Ал мындай учурга көбүнчө жакыр үй-бүлөдөн чыккан балдар кабыларын кошумчалады.
"Жүргүзгөн иликтөөбүздө көбүнчө кара жумушка турмуш шарты жетишпеген үй-бүлөнүн балдары тартылат. Бирок муну көңүлкош калтырып койбой чара көрүшүбүз керек. Ал үчүн мамлекет жок дегенде ошол үй-бүлөгө көңүл буруп, үйүндө көп бала же майып адам болсо жетиштүү жөлөк пул төлөп берип, алардын балдарын мектепке тартууга аракет кылып, медициналык көзөмөлдөн өткөрүп турушу керек", — деди Амина Курбанова.
Өлкөдө канча өспүрүм балдар эмгегине тартылган?
