БИШКЕК, 24-ноя. — Sputnik. "Тибиртке" рубрикасы Мамлекеттик тил комиссиясынын жардамы менен фразеологизмдерди чечмеледи.
Аарынын уюгундай — абдан уу-дуу болгондой, ызы-чуусу, кыжы-кужусу көп. Мисалы: залдын ичи аарынын уюгундай кыжылдайт.
Ажалдын оозуна түшүү — кыйынчылыкка кабылуу, катаал учурга туш келүү. Мисалы: ажалдын оозуна түшүп көрсүн, анан аман кайтканын көрөюн.
Боорун тырмоо — ыкшып, аябай күлүү, ээрип калуу, күлкүсүн токтото албай ыкшып калуу. Мисалы: жаш мугалим кыз аябай күлкүчү эле, боорун тырмап ээрип калды. Кээ бирөө боорун тырмап өбөктөйт.
Бүркүткө чырга сүйрөткөндөй кылуу — создуктуруу, алаксытуу, алдоо маанисинде. Мисалы: ал кубаттуу душманы менен убактылуу болсо да, көңүлүн бүркүткө чырга сүйрөткөндөй кылып алаксыта туруш үчүн да анын башына жалгыз аяк кызыл башты садага чаап коюшу толук ыктымал болучу.
Жети каңтары бар — сыйдан же жакшы тамак-аштан куру калмасы бар, көп нерседен куру калат деген мааниде колдонулат. Мисалы: анын ошондой жети каңтары бар. Ушундай жети каңтары бар байкушсуң! Тигилер тарай электе келсең, жай-мааниңди толук айтып калат элең да, эми айлаң эмне болот? – деп эжем кейий баштады.
Керки-балтасы колунда — шайдоот, шамдагай. Мисалы: Зууракандын керки-балтасы колунда… көңүлү келгенде тоону томкоруп, ойду омкоруп жиберет.
Ач бел, куу жон — эч айла табылбаган катаал шарт, жер шартынын катаалдыгы, кыйынчылык, азап-тозок. Мисалы: ажың кабылдабай эрме чөлдө сөөгүң сөпөт, ач бел куу жондо калсаң эмне?!
Аты ыргайдай, өзү торгойдой — өтө жүдөгөн, абдан арыктаган, азып-тозгон абалда.
Жер майышкан — аябай көп, сан жеткис, жер жайнаган. Мисалы: Жети-Өзөндө Жедигер, жер майышкан көп элди, Жетик Чоро жыйды эми.
Ай десе-аркы жок, күн десе-көркү жок — абдан сулуу, ашкан сулуу, теңдеши жок.
Бир жерге күл төгүү — макулдашып, ынтымакташып оокат кылуу.
Бирдин айындай чоюлуу — пейил күткөн, келберсиген маанайда болуу, ыңгырануу. Мисалы: кече бирөөнү чакырсаң бирдин айындай чоюлуп, деле келмеги азап.
Эшик жыртуу — тынымсыз келе берүү, тындырбоо, кайра-кайра кирип чыга берип тажатуу.
Эшик ачып, бешик түрткөн — турмуш өткөрүп калган, күйөөдөн чыккан.
Эки бутун бир өтүккө киргизүү — уурулугу кармалып, айыбы ачылган Дөөмдүн эки бутун бир өтүккө киргизип ишин сотко берди.
Көз жазгыруу — билинбей туруп жылт коюу, заматта, байкатпай кайда кеткенин билгизбей жок болуу.
Көз акы — кандайдыр бир ишти, же бир нерсени көрүп-билип жүргөндүгү, же ал иштин жакшы натыйжалуу болушуна тилектештиги, ниети туура экендиги үчүн тиешелүү деп эсептелген үлүш. Мисалы: чеченде жалпынын сөз акысы бар, байда кедейдин көз акысы бар (макал).
