Сөзүбүз бак ичинде көлөкөлөп жаткан Мардын сегиз айлык Каган аттуу күчүгүнүн жанында дароо эле жоголуп кеткен тайгандан башталып кетти.
— Марды бакканыңызга канча болду эле?
— Сиз аны кайдан алдыңыз эле?
— Таза кандуу тайган алуу үчүн улам асылдандырып отуруп 10 жылдай убактым короду. Мар жетинчи төлдөн жаралган тайган. Негизи 5-6 муундан кийин кан асылданат экен. Марды эки жыл багып, карышкырдын кынуусун алсын деп аны менен кошо карышкыр да бактым. 11 айында карышкыр алган тайган болчу.
— Кыргыздын тайгандары ушунча баалуубу?
— Кыргыз тайгандары тоо-ташка ылайыкташкан. Башында көкүлү, капталдарында, шыйрактарында жүнү бар. Тайган жүргөн жерге башка иттер жүрө албайт, тайганга шагыл, тоо-түздүн айырмасы жок. Мисалы, ошол эле казактын таз атту иттеринин породасы биздин тайгандардай суукка байымдуу эмес.
— Таза кандуу тайганды кантип айырмалоого болот?
— Куйругу чыгырык түрүндө келип, жылаңач, б.а., жүнү жок болот. Башында көкүлү, капталдары, шыйрактары жүндүү болуп, багалектүү келет. Кыраандары коркконду билбейт, көздөрү күйүп турат. Тайган чуркаганынан айырмаланып турат. Атылма деп коет, турган жеринен кетет. Күлүк тайгандын басыгы да, чуркаганы да жоргонукундай жеңил болот. Башка тукумдагы иттерди сүйбөйт. Өлтүрүп коет. Кишиге аябай жакын келет.
— Ошончо күчтүү болобу?
— Жок, булар ыкка салып өлтүрөт. Алдайт, чарчатат. Шамдагай, чапчаң болуп, чукул бурулууга жөндөмдүү. Бир сутка тынбай чуркай беришет.
— Багуунун өзгөчөлүктөрү тууралуу айта кетсеңиз…
— Оорутпаш керек. Тайгандын күчүгү мажирөө болот. Карабасаң өлүп калат. Азабы көп. Менин багуу ыкмам бир аз катаал. Колтугу катып кетпеши үчүн күнүгө чуркатып, кадимкидей эле машыктырып туруу керек. Тайган дайым кыймылда болуп турушу зарыл. Камоодо көбүрөөк туруп калса бук болот. Талаа-түздө чуркап, бир нерсени кууп, өлтүрүп турушу керек. Акырын эле кекиртектеп коюп, четке чыга берет. Мээрим төгүп, жакшы карасаң тили жок жан шеригиңе айланат. Мисалы, мен баккан 8-9 айлык күчүктөр алгач суурга салынып, бара-бара коен, кашкулак, андан кийин чөө, түлкүлөрдү өлтүрүп, бир жыл болгондо карышкырга кол салат.
— Тайганга эмне болуп кызыгып калдыңыз эле?
— Оюңуз, демилгеңиз колдоого алындыбы анан?
— Колдогону да болгон, "эми ушу итти да кеп кылабы" деп шылдыңдагандар да болгон. Улуттук баалуулуктарыбыздан айрылып кала жаздаганбыз да. Эч ким деле жардам берген жок, өзүмдүн кызыгуум менен эле алпурушуп жүрө бердим.
— Келинчегиңиз да тайганга кызыгат деп уктум эле…
— Биринчи тайган боюнча түшүнүгү да жок болчу. Бир жолу мен Кытайга кетип, багып калды да. Тайган билинбегени менен адамды аябай өзүнө тартат. Кийин менден кыйын болуп чыга келбедиби. Ооруса да бачым эле айыктырып коет. Канча эт ташыды аларга. Кийин уурдай баштаганда экинчи тайганды кулагыма угузба деп калды. Ичи күйүп калыптыр.
— Азыр тайган боюнча Кыргызстанда абал кандай?
— 3-4 жыл катары менен салбурун фестивалдарын өткөрүп жүрдүңүз…
— Биринчи Таласта өткөрдүм. Ошондон кичине козголуп калды. Андан кийин Бишкекте ипподромдо уюштурдум. Директору жаман көргөн, итке да киши келмек беле деп. "Итти деле сүйгөндөр бар чыгар" деп тырмышып жатып өткөргөм. Турусбек Мамашев колдоп кетти. Эртең башталат деген күнү таластыктар сүйлөшүп койгон карышкырын бербей коюп, Мамашевдин берген акчасы менен ошо түнү менен Ат-Башыдан карышкыр алдырганбыз. Суусамырдагысын ыраматылык Табылды Эгембердиев агабыз колдоду. Шар киши эмес беле, четин чыгарсам, "Суусамырга өткөр, мен да барам" деп өзү кошо аралашып кетти.
— Бул боюнча башка элдин өнөрүн көрдүңүзбү?
P.S. Эки күн өткөндөн кийин материал жазууга киришип жатсам, Майрамкул байке чалып Мардын табылганын айтып сүйүнчүлөдү. Апенди чалыш адам бала кыял болот эмеспи, байке да балбалактап, кубанычын айтууга сөзү жетпей аткан чак экен. Кубанычтуу кабарга мен да сүйүнүп калдым.
