Экономисттин пикиринде, таштандыны жыйнап чыгаруу ишин мэрия башкаларга өткөрүп бериши керек (аутсорсинг), себеби азыркы система натыйжасыз. Андан тышкары, ал борбор калаада таштандыларды чыгаруу акысын көтөрүү негиздүү деген ойдо.
— Таштандыларды чыгаруу боюнча "Тазалык" муниципалдык ишканасынын азыркы жасаган иштери канчалык натыйжалуу деп эсептейсиз?
— "Тазалык" муниципалдык ишканасы өз табиятынан эле чыгашалуу болуп эсептелет. Анын чегерилген баасына рентабелдүүлүк көлөмү (же пайызы) да, индексациялоо мүмкүнчүлүгү да киргизилген эмес. Анан калса, өзүнөн өзү пайда болгон бул монополист бардык абоненттерди, б.а., шаарда катталган тургундар менен юридикалык тараптарды толук кучагына албайт.
Деги эле, бүгүнкү күндө таштандыларды чыгаруу иштери туура эмес уюшулган. Алсак, КРдин "Жергиликтүү өз алдынча башкаруу жөнүндө" мыйзамына ылайык, тиричилик таштандыларын чогултуу, ташып чыгуу жана жок кылуу иштери жергиликтүү маанидеги маселелерге кирет, б.а. аны менен жергиликтүү бийлик алектениши керек. Бирок ошол эле мыйзамдын 19-беренесинде санитардык тазалоо боюнча муниципалдык тапшырыктарды жеке фирамаларга өткөрүүгө уруксат берилген. Бирок Бишкектин мэриясы бир да жолу жеке компаниялар үчүн аутсорсинг да, тендер да өткөргөн эмес. "Тазалык" шаар бийлиги тарабынан аталган ченемди аткаруу үчүн түзүлгөн, азырынча ал таштандыларды чыгаруу рыногунда жалгыз мыйзамдуу тарап болуп эсептелет.
— Демек, ташып чыгуу ченемдери мыйзам аркылуу жөнгө салынбайт жана тарифтер кирешесиз турбайбы?
— Тариф муниципалдык ишкана тейлөөгө ала турган жеке жана юридикалык тараптардын эсебинен бекитилет. Кеп ушунда. Башкача айтканда, статистика көрсөткөндөй, миллиондон бир аз ашык жеке абоненттер менен 600 миңден ашык юридикалык тараптар мамлекеттик ишкана тарабынан тейленет. Бирок башка таштанды чыгаруучулар бар болгон үчүн, алууга мүмкүн боло турган киреше төмөндөп жатат. Демек, милдеттемелер боюча муниципалдык ишкананын шаардын каржы адистери алдын ала болжогон төлөө жөндөмү да төмөндөйт. Тарифтин рынок баасы менен дал келбөөсү сөзсүз чыгымдарга алып келет; тарифтер алмашпаганына көп болду, ал эми күйүүчү май 2009-жылдан бери дээрлик эки эсе кымбаттаган.
"Тазалыкта" таштандыны жыйнап чыгаруу системасы каржылоо булактары боюнча так бөлүнгөн. Мисалы жыйного каражат шаардын бюджетинен кетет, ал эми күйүүчү май менен өтө кымбат атайын техниканын жешилишине байланышкан чыгымдар менен коштолуучу ташып жеткирүүлөргө шаардыктар төлөйт. Дал ушул компоненттин айынан кирешенин кыскарышы таштандылар сапатсыз жана өз убагынан кеч чыгарылышына себеп болот.
— Демек, муниципалдык ишкананын ишине карата нааразылыкардын баары туура эмес экен да?
Мыйзам чыгаруучулар борбор калаада таштандыларды тазалоочу фирмалардын ишинин мыйзамдуулугун текшерсе жакшы болмок. Бул рыноктогу иш-аракеттердин бөтөнчөлүгүнө байланыштуу таштандыларды өз алдынча ташып чыгарууга тыюу салып, же алардын ишин кайсы бир жол менен системалаштыруу зарыл. Мисалы, алардын тейлөөсүнө ар кайсы жерди тандап эмес, бүтүндөй бир районду тапшырып койсо болмок. Таштандыны чыгаруу үчүн тарифти эсептөөдө биринчи кезекте ар бир жеке адамдын же юридикалык тарап чыгара турган таштандынын ченеми эсептелип чыгат. 2009-жылы юридикалык тараптар үчүн бул ченемдер көбөйтүлүп, бирок жеке адамдар үчүн ал 1990-жылдын деңгээлинде, ар бир адам үчүн жылына 1,2 кубометр боюнча калган.
— Муниципалдык ишкана өз чыгымдарын туура баалашы үчүн ар бир адамга карата тиричилик таштандылардын ченеми канча болушу керек?
— Мамлекеттик архитектура жана курулуш агенттиги 2013-жылдын аягында өз алдынча башкаруу органдары таштандылардын топтолуш ченемин ар бир календардык жыл үчүн беш пайызга чейин көтөрүлөт деген эсеп менен ар бир 5 жылда кайра карап турушун сунуш кылган. Ошентип, 2014-жылдан бери ар бир адам чыгарган тиричилик таштандылар ченеми жылына 3,53 кубометрди түзүшү керек.
Таштандылардын топтолуш ченемин туура аныктоо таштандынын пландалуучу көлөмүн туура белгилөөгө, демек, түзүлгөн маселе боюнча сапаттуу чара көрүүгө мүмкүндүк берет.
Керектөөчүлөргө сапаттуу кызмат көрсөтүүдө башкы маселелерден болуп, атайын техниканын, контейнерлердин, таштандыларды ыргытчу жерлерде жабдуулардын сапатсыздыгы, ошондой эле тиричилик таштандыларын ташып чыгууну натыйжалуу уюштурууга мүмкүнчүлүк бербей жаткан бир катар көйгөйлөр эсептелет. Дал ошол себептерден таштандыларды чыгаруу үзгүлтүккө учурап, шаар ичинде таштандылар үйүлүп, жарандардын нааразылыктарын жаратууда.
— Тарифди көтөрүү абалга жардам болобу?
Тариф Европалык реконструкциялоо жана өнүктүрүү банкынын долбоорунун шарты боюнча көтөрүлгөн. Кыргыз тарапка берилип жаткан сумманын бир бөлүгү грант түрүндө, экинчи бөлүгү узак мөөнөттүү насыя түрүндө болот.
