Колумнист Алмаз Батилов даңазалуу экинчи мусулман батальонунун жоокери, афган согушунун ардагери, "Эрдик" медалынын ээси Алыбек Сыдыков менен маектешти.
Белгилей кетсек, СССРдин 40-армиясы Афганистандын өтүнүчү менен 1979-жылы 27-декабрда өлкө аймагына кирип, туура он жылдан кийин, 1989-жылы, чыгарылган.
— Экинчи мусулман батальонунун катарына кандайча кошулуп калдыңыз?
— 1981-жылы апрель айында мурдагы Калинин районунун аскер комиссариатына Советтик Армиянын катарына чакырылгам. Бирок буга чейин жергиликтүү аскер комиссариаты биздин үй-бүлө тууралуу атамдан тымызын маалымат алып, тактаган экен. Бул сурак купуя сакталышын талап кылып, болбосо атамды түрмөгө камайбыз деп коркутуптур.
— Афганистанга киргенде кандай сезимде болдуңуз?
— Совет-афган чек арасынан өткөндө "кийимдерден погондорду алгыла, тельняшкаңарды көрсөтпөгүлө, ок-дары жана гранатаны каалаганча алгыла" деген буйрук беришти. Абдан таң калдык. Андан тышкары, түн ичинде тамеки чекпегиле дешти. "Моджаххеддерге тирүү бута болосуңар, булар көзгө атар мерген болот" дегенде анык согушка келгенибизди түшүндүк.
Батальонубузду Түндүк Афганистандагы Фарьяб аймагына киргенде 201-дивизиянын 122-мотоаткычтар полкунун 3-батальону тосуп алды. Алар бизди коштоп бара жатканда моджахеддер кол салды. Ошондо биринчи жолу согуштун чыныгы жүзүн көрдүк. Биздин отряддан эч ким каза болгон жок, тилекке каршы, жогоруда айтылган батальондун жоокерлери курман болду. Көп аскердик техника зыянга учурады. Ошентип Фарьяб чөлкөмүнүн борбору Меймене шаарына келип, жайгаштык. 7-ноябрда согушкерлер жергиликтүү түрмөгө чабуул койду. Бул чабуулда жердешибиз Жуматаев оор жаракат алса, ленинграддык аскер Андрей Иванов каза болду.
Ыраматылык Шайлоо Тибекенов деген кандашыбыз бар эле. Өзү алп жигит болчу, бою 2 метрге чукул. Ага кошумча тамак берилчү. Ошол кагылышууда түрмөнүн чатырында туруп пулеметтон атып жаткан. Бир маалда огу түгөнүп калат. Анан эле маңдайынан өзүнө окшош алп моджахед чыгыптыр. Экөө мушташып, Тибекенов согушкерди пулемет менен чаап өлтүргөн. Моджахеддер менен жекеме-жекеге чыккан окуя экинчи мусулман батальонунун тарыхында бир жолу гана болду.
Таң атканча согуштук. Ошол күндөн баштап Фарьяб аймагында тынбай моджахеддер менен согуша берип аябай такшалдык. Андан соң Панджшер капчыгайына которулуп, экинчи мусулман батальону 9 ай белгилүү афган талаа командири Ахмад Шах Масудга туруштук берди. Айласын алты кетирип, 40-армия менен моджахеддердин арасында даңкыбыз чыкты.
— Жергиликтүү элдин турмушу, каада-салты таң калтырдыбы?
— Чогуу аскердик кызмат өтөгөн катардагы жоокерлер жана офицерлердин өз ара мамилеси кандай эле?
— Отрядда мени менен чогуу кызмат өтөгөн жоокерлердин арасында СССРдин курамына кирген бардык улуттун өкүлдөрү бар болчу. Бирок биз бири-бирибизди улутка карап бөлчү эмеспиз. Анткени согушта майда-чүйдө таарынычтар унутулуп, бир туугандай болуп каласың. Бүгүн жаныңда жүргөн жигит эртеси оор жарадар болуп же окко учушу мүмкүн эле. Ошондуктан бири-бирибизге аяр мамиле жасаар элек. Согушта каза болгон же жаракат алган жолдошторубузду тоскоолдукка, кыйынчылыкка карабастан алып чыгып кетчүбүз. Арабызда кыргызча такыр сүйлөй албаган Алмаз Базаркулов деген фрунзелик жигит афган жергесинде эне тилин жаңыдан үйрөндү. Ошол эле убакта Орто-Сай айылында өскөн теги орус Григорий Киктев деген жердешибиз кыргыз тилин мыкты өздөштүрүп алды.
Офицерлер менен ага-инидей мамиле болчу. Себеби алар катардыгы аскер сыяктуу эле биз менен согуштун бардык азабын тартышты. Командирлерибиз биз үчүн жанын бергенге даяр болчу. Булар мыкты аскер адистери болгондуктан, көпчүлүгүбүз согуштан аман кайтып келдик. Бирок эгерде тартип бузсак, офицерлер аябай эле сабачу (күлүп). Өзүң ойлосоң, биз 18-19 жаштагы бала болсок, сөзсүз шоктук кылабыз. Командирлерибиз таяктын жардамы менен бат эле тарбиялап койчу. Мисалы, командирим, улуту мордвин Яков Куманяевден да шоктугумдун айынан далай ирет таяк жедим. Дагы бир жолу тентек кылганым үчүн ыраматылык комбат Борис Керимбаев (Кара майор — ред.) жыга чапкан. Бирок мен Панджшер капчыгайында оор жарадар болуп эс-учумду жоготуп, госпиталда эсиме келсем, Керимбаев башыман сылап, "айналайын, амансыңбы" деп казакча сүйлөп көзүнө жаш алды.
Панджшер капчыгайында моджахеддердин курчоосунда калганда бизди командирим Куманяев алып чыккан. Ошол курчоодо офицер Мукан Дүсекеевге согушкер ок атып, анын өмүрүн сактайм деп оор жарадар болдум. Бүгүнкү күндө ал офицер Казакстан армиясынын генерал-майору.
2017-жылы командирим Куманяев Кыргызстанга келди. Арадан 35 жыл өтсө дагы менин жарадар болгонумду унутпаптыр, "жараатыңды көрсөтчү" деп өтүндү. Көрүп алып шолоктоп ыйлап, "Алыбек, кечир мени, сени көп сабачумун" деп кучактап кечирим сурады. Мен күлүп, "командир, эмнеге кечирим сурайсың, сен мени сабаганың үчүн адам болдум. Дагы жакшылап сабасаң, балким менден жакшы окумуштуу чыкмактыр" дедим. Жообумду угуп абдан ыраазы болду. Азыркы күндө да Кыргызстандагы экинчи мусулман батальонунун офицерлери, прапорщиктери менен жоокерлери бири-бирибизден кол үзбөй катташабыз.