БИШКЕК, 30-окт. — Sputnik. Кыргыз эл жазуучусу, Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген ишмери, Кыргызстан улуттук киноакадемиясынын мүчөсү, драматург Мар Байжиев 86 жаш курагында дүйнө салды.
Президенттик администрация некролог таратып, маркумдун жакындарына көңүл айтты.
Мар Байжиев 1935-жылдын 23-мартында Жалал-Абад облусунда туулган. Ал коомчулукка драматург, прозаик, журналист, жазуучу, адабиятчы, котормочу, кино жана театр режиссёру катары белгилүү.
Драматургдун пьесалары Москва, Ленинград шаарларынын, Германия, Польша, Чехословакия, Румыния, Австрия, Венгрия, Финляндия, Швеция, Канада, Монголия мамлекеттеринин театр сахналарында ийгиликтүү коюлуп, Россия, Латвия, Литва, Эстония, Грузия, Азербайжан, Украина, Молдова, Өзбекстан, Казакстан театрларынын репертуарларына кирген.
Алар "Балдар бойго жеткенде", "Эрөөл", "Эр намысы", "Ар бир үйдө майрам", "Кыз-күйөө", "Алтынчы күнү кечинде", "Узак сапардагы поезд", "Он экинчи күн", "Төрт адам" пьесалары. Алардын ичинен көбү чет тилдерге которулуп, СССР мамлекеттеринде коюлган. Өзгөчө "Эрөөл" пьесасы арбын ийгиликке ээ болгон. Анын сюжетинин негизинде эки опера коюлуп, "Өзбекфильм" студиясында "Нөшөр" тасмасы тартылган (1979-ж.). "Кожожаш" эпосунун мотиви боюнча "Байыркы жомок" драмасы жазылып, анын сценарийинин негизинде улуттук "Кыргызфильм" киностудиясында "Ак илбирстин тукуму" фильми тартылган. Мындан сырткары, Байжиевдин чыгармалары "Өзбекфильм" студиясында "Бөтөн бакыт", "Нөшөр", "Казактелефильм" студиясында "Жаңы жыл алдындагы түн" аттуу толук метраждуу көркөм фильмдер тартылып, көрүүчүлөрдүн арзуусуна татыган.
Мар Байжиев кыргыз киносунун башатында туруп, анын сценарийлери менен тартылган фильмдер дүйнөлүк жана Орто Азия кинофестивалдарынын жогорку дипломдоруна ээ болгон. Алар: "Ак илбирстин тукуму" ("Кыргызфильм"), "Чоочун бакыт" ("Өзбекфильм"), "Нөшөр" ("Өзбекфильм"), "Нокдаун" ("Кыргызфильм"), "Жиндилер поезди" ("Кыргызфильм"), "Окуя" ("Кыргызфильм"), "Алтын күз" ("Кыргызфильм"), "Жаңы жыл түнү" ("Казакфильм"), "Эргулдар" (ЦТ "Москва") фильмдерине өзү режиссерлук кылып, экранга алып чыккан.
Мар Байжиев "Манас" эпосун изилдөөгө жана пропагандалоого зор салымын кошкон. Ал — "Манас" эпосу жөнүндө биринчи даректүү тасманын автору. Ошондой эле Улуттук китепканада "Манас" эпосуна жана кичи кыргыз эпосторуна арналган сүрөт галереяларын, репрессияга учураган манас таануучулардын атындагы сыйлыктарды уюштурган, "Манас" эпосунун орус жана англис тилдериндеги үч томдук энциклопедиясын чыгарган. 2008-жылы Мар Байжиев Сагынбай Орозбаковдун жана Саякбай Каралаевдин жана башка манасчылардын варианттары боюнча "Манас" эпосун кыргыз тилинен орус тилине көркөм которууну ишке ашырган.
Мар Байжиев котормочу катары "Манас" эпосун кыргыз тилинен орус тилине, Фурмандын, Чеховдун, Коктонун пьесаларын кыргыз тилине которуп, ал эми режиссер катары өзүнүн котормосундагы Шекспирдин "Антоний жана Клеопатра" трагедиясын кыргыз театрында сахналаштырган.
Кыргыз элинин руханий дүйнөсүнүн негизи болгон элдик оозеки чыгармачылыкты изилдеп, сахналаштырып, чет элге жайылтууда, кыргыз элинин бай маданиятын түрдүү жанрда, ракурста даңазалоодогу эбегейсиз эмгеги үчүн Мар Ташимович Байжиев III даражадагы Манас жана Данакер ордендери менен сыйланган.
"Мекенди сүйүүнүн, ардактоонун жана мекенге кызмат кылуунун бийик үлгүсү болгон, интеллектуалдык деңгээлинин бийиктиги, масштабы менен кыргызды дүйнөгө татыктуу тааныта алган, идеяга бай, көп кырдуу талант Мар Байжиевин элеси кыргызстандыктардын жүрөгүндө түбөлүккө сакталат", — деп жазылат эскерүүдө.
Маркумдун үй-бүлөсүнө, туугандарына жана замандаштарына терең кайгыруу менен көңүл айтабыз жана орду толгус жоготуунун оор кайгысын бирге бөлүшөбүз.