Афган темасы Батыш тарабынан Россия жана Кытай менен оюндар үчүн да, болгондо да абдан примитивдүү түрдө пайдаланылып жатат.
Афганистандагы абалды талкуулоо үчүн "Чоң жетиликтин" жыйыны капыстан эле 8-сентябрга белгилене калды. Ал онлайн-форматта тышкы иштер министрлеринин деңгээлинде өтмөкчү, аны америкалык мамлекеттик катчы Энтони Блинкен уюштурган. Баяндамачы Петр Акоповдун ушул тууралуу макаласы РИА Новости сайтына жарыяланган.
Кыйкым издегендей сезилер. Батыш күчтөрүнүн чыгарылышы жана америкалыктарга ыктаган режимдин кулашынан соң Афганистан чындап эле дүйнө жүзү үчүн алдыңкы саптагы темага айланып калбадыбы. Анан да эки апта оболу "Чоң жети" атайын ушул өлкөгө арналган жогорку деңгээлдеги чукул саммитин өткөргөн эмес беле. Бирок кептин баары Батыш бул жолу таасиринен тая элек өлкөлөр менен баарлашууну көздөгөнүндө. Япониянын тышкы иштер министри Тосимицу Мотэги билдиргендей, консультацияга жыйырмадан ашуун өлкөнүн дипломаттары чогулат.
Мындай билдирүүнү Москва таң калуу менен кабылдады. Россиялык ТИМдин өкүлү: "Эки күн мурда Берлин жана Парижден кайсы бир жолугушуу тууралуу сигнал алганбыз, бирок "Чоң жетинин" жыйыны тууралуу кеп болгон эмес. Андан кийин эле Токионун сөзүн тыңдадык. Россия боюнча "Чоң жетинин" ар бөлөк өңүттөгү билдирүүлөрү, ушундай жагдай өнөктөштөрдүн өздөрү жана айланадагылардан так эмнени күтөрүн билбестигин айгинелейт", – деп билдирет.
Бир апта оболу түркиялык министр Мевлүт Чавушолу мындай видеоконференцияда "Чоң жети" өлкөлөрүнүн ТИМ башчылары менен катышканын кабарлаган. Түркия го НАТОго мүчө. Ал эми Москва менен Пекинди бөтөн клубдарга чакыруудан майнап чыкпайт, анан да бул басынткандай кабылданат. Берлин менен Париждин Москвага кабар жөнөткөнү – кезигүүнү жымсалдагандай аракет.
Эртең эми жыйын кандай өтүшү мүмкүн? Эки вариантын болжоого болот. Биринчиден, "Чоң жети" Россия менен Кытайсыз кезигет. Бирок булардан башка чакырылган мамлекеттердин өкүлдөрү катышат. Арасында Пакистан да, Түркия да, Сауд Аравиясы да, Катар да, Индия да болушу ыктымал.
Жозеп Боррелдин "Европа биримдиги Россия менен Кытайга Афганистандагы абалды көзөмөлдөөгө алып, Кабулдун демөөрчүлөрүнө айланышына жол бербешибиз керек. Биз аракетке өтүүгө тийишпиз" дегени бар. Анткен менен Боррель "Европа Афганистанга таасири бар эл аралык негизги өнөктөштөр менен кызуу кызматташуусу абзел. Түркия, Кытай, Россия Афганистандагы өз таасирин күчөтүүгө жаңы мүмкүнчүлүктөргө ээ болду. Иран, Пакистан, Индиянын да чөлкөмдө кыйла таасири бар" деп моюнга да алган. Башкача айтканда, америкалыктар кеткенден кийин дал европалыктар Афганистандын коңшулары, региондун таасирдүү державалары жана Россия менен кызматташуу менен катар Афганистандагы батыш кызыкчылыктарын коргоону самагандай. Бирок афган маселелерин Россия жана Кытайсыз, бирок таасирдүү мусулман өлкөлөрүн жана Индияны тартуу менен талкуулоо аркылуу баары бир өзүнө Москва жана Пекинди кайраштырып алат. Анткени Россия менен Кытайды консультациянын негизги темасы Афганистанга алардын таасирине кантип каршы туруу эмес экенине ынандыруу кыйын. Мындай аракет – Москва менен Пекинди ооздуктоо саясатынын кезектеги көрүнүшү. Болгондо да мунун баары жыйырма жыл Афганистанды басып туруп, азыркы каатчылыкка кептегендер тарабынан уюштурулууда.
"Чоң жыйырма" форматы улуу державалардын көп тараптуу консультацияларына эң ылайыктуу, себеби алардын клубу болуп саналат. Ага "Чоң жети" өлкөлөрү, Кытай менен Россия гана тургай Индия да, Түркия да, Сауд Аравиясы да кирет. Ал эми Пакистан, Катар жана Иранды кошумча чакырууга болот.
Ирансыз Афганистан маселесин талкуулоо мүмкүн эмес, ал эми "Чоң жети" форматында ал катышпай турганы анык. Россия да "Чоң жыйырма" негизги эл аралык формат экенин кайталап келет. Ал эми афган темасы башта дүйнөлүк экономика темасын талкуулоо үчүн түзүлгөн бул клубду дагы чыңдамак. Анткен менен ашыгуунун деле кажети жок, ал форматта пландалган кезигүү октябрдын аягында Римде өтүүгө тийиш. Бирок алигүнчө анын онлайн же бетме-бет өтөрү аныктала элек.
Ошентип Батыш менен Чыгыштын жалгыз афган көйгөйү гана эмес, бир топ маселелерде сүйлөшүү жана консультацияларды өткөрүүдө мүмкүнчүлүктөрү кеңири. Башкысы, аларды даярдоодо Батыш кожоюн макамын көздөбөсө болгону. Анткени бир тараптуу оюн, атлантикалык дүйнө өңдүү эле эбак аяктаган эмеспи.