Иликтөөнүн биринчи бөлүгү майдын кем куюлушу боюнча болчу. Кийинки текшерүү учурунда буга чейин аты аталган май куюучу жайлардан АИ-92 бензиндин үлгүсү алынган. Алар Стандартизация жана метрология борборуна («Кыргызстандарт») жөнөтүлдү. Анализ изилдөөчү ыкма менен жүргүзүлдү, мында октан саны 92ге туура келиши керек. Экспертиза нормага бир эле станциянын көрсөткүчү жетпей каларын көрсөттү. Ал эми үлгүлөрдү Экономикалык кылмыштуулукка каршы күрөшүү мамлекеттик кызматы тарабынан чакырылган «Кыргызстандарттын» кызматкери жүргүздү. Процесс үзгүлтүксүз видеого тартылып жатты.
Бензин сапатынын мааниси канчалык?
Майдын сапатына октан саны, курамындагы күкүрт, суу, бензол, көмүрсуутек, спирт жана эфирдин көлөмү сыяктуу бир топ критерий таасир этет. Негизги элементтердин бири — октан саны. Эгер октан саны унааңыздын кыймылдаткычына туура келбеген бензин куйсаңыз, чыгымга учурашыңыз толук мүмкүн. Ал эми тез-тезден май куюу мотордун айрым бөлүктөрүн эскиртип жиберет.
Эмне үчүн бир эле маркадагы май ар станциядан ар кандай жыйынтык көрсөттү?
Бензинди көпкө чейин коюп койсо, анын октан саны төмөндөй берет. Бул тууралуу Sputnik Кыргызстан агенттигине "Кыргызстандарттын" мунайзаттарын текшерүү лабораториясынын жетекчиси Юлия Солодкова айтып берди.
"Эгер октан саны айтылган чектен төмөн болуп калса, анда ал сактоо учурунда азайып кеткен же башынан эле стандартка төп келген эмес", — деди Солодкова.
Бирок эксперт октан санын атайын заттарды кошуп көбөйтүп коюу мүмкүн экенин кошумчалады. Адис муну менен бирге мамлекеттик стандарт боюнча анын түсү да аныкталганын белгиледи.
Кошумча заттардын кандай кооптуулугу бар?
"Адамдын ден соолугуна аябай зыян келтирсе да кыймылдаткычка анчейин таасир этпеген заттар бар. Мисалы, монометиланилин. Ал кооптуулуктун экинчи тобуна кирген уу болуп саналат да кыймылдаткычты иштен чыгарган затка караганда адамды тезирээк өлтүрөт", — деди Канаев.
Кыргызстанда бензиндин сапаты текшерилеби?
Акыркы 13 жылда Кыргызстанда бензиндин сапатын текшерген эч ким жок экенин Sputnik кабарчысы менен сүйлөшүп жатып Экотехинспекциянын Метрологиялык көзөмөл башкармалыгынын жетекчиси Айнура Ахмеджанова белгиледи. Анын айтымында, мындай кырдаал мыйзамга улам-улам өзгөртүүлөрдү киргизүүнүн натыйжасында түзүлгөн.
2006-жылы өкмөт токтом кабыл алып, бензиндин сапатын текшерүүнү Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин алдындагы Өнөр жай коопсуздугу жана тоо көзөмөлү боюнча мамлекеттик инспекцияга тапшырган.
Кийинчерээк бул милдет ар кыл органдарга өткөрүлүп отурган, бирок метрологиялык көзөмөлдүн мааниси эске алынган эмес. Дал ушундан улам бензиндин сапатын текшерүү көңүл сыртында калып кеткен.
"2006-жылдан бүгүнкү күнгө чейин майдын сапатын текшерүү милдети эч кимге тапшырылган эмес. Азыр да эч ким муну менен алектенбейт, анткени ага укугу жок", — деди Ахмеджанова.
Бирок үстүбүздөгү жылдын 12-августунан тарта Экотехинспекция бензиндин сапатын текшерүү укугуна ээ болушат. Мекеменин адистери майдын үлгүлөрүн алып, лабораторияларга тапшырышмакчы. Тилекке каршы, ушул жерде бир маселе бар.
Кыргызстанда лабораториясы бар жалгыз нефтетрейдер компания гана экпертиза өткөрүүгө даяр. Мындан улам Экотехинспекция ушул компаниянын кызматын пайдаланышы мүмкүн. Бирок Ахмеджанованын айтымында, бул ишкананын атаандаштары текшерүүнүн объективдүүлүгүнөн күмөн санашы ыктымал.
Айдоочулар эмне кылышы керек?
Негизинен айдоочу өзү деле бензиндин үлгүсүн алып, анализге тапшырып, сапаты начар экени аныкталса сотко кайрыла алат. Бул тууралуу Sputnik агенттигинин кабарчысына Россия Айдоочулар федерациясынын жетекчиси Сергей Канаев айтып берди. Бирок иш жүзүндө соттон утуп чыгуу кыйла оор экени айтылат.
"Колдон келгени — май куйган станцияны мамлекеттик органдан пландан тышкаркы текшерүүсүн талап кылуу. Эгер мамлекеттик кызматкерлер май куйгандан кийин дароо эле бензиндин үлгүсүн алып текшере турган болсо, айдоочу ушул текшерүүгө таянуу менен соттун чечимин чыгартып компенсация төлөтүп алууга жетишсе болот. Россияда мындай учурлар болгон, бирок саналуу гана. Айдоочу ондон бир учурда гана мындай мүмкүнчүлүккө ээ болот", — деди Канаев.
Анын айтымында, Россияда абалдан коомдук-мамлекеттик көзөмөлдү киргизүү менен чыгуу каралып жатат. Демилгеге ылайык, текшерүүгө укуктуу мамлекеттик органдар Айдоочулар федерациясы менен бирге май куйган жайдын ишин баалап, станциялардын рейтингин түзмөкчү. Айдоочулар тиркемени жүктөп алып, көңүлүнө төп келген жайды тандап ала алат.