8-март майрамына карата Sputnik редакциясы Кыргызстандын байыркы тарыхында өчпөс из калтырып кеткен аялзаты тууралуу макала даярдады. Маалымат ачык булактардан алынса, негиз катары В.Мокрынин менен В.Плоскихтин "Кыргызстандын тарыхы" деген китеби пайдаланылды.
Томирис (болжол менен б.з.ч. 570-520-жылдарда жашаган)
Кытай ханбийкеси Ле Цзею. Усундардын бир нече башкаруучусунун аялы
Бүгүнкү Кыргызстандын түндүк бөлүгүн ээлеген усундардын мамлекети биздин заманга чейин II кылымда пайда болгон. Ошол убакта гунндарга каршы аеосуз согуш жүргүзүп келген Кытай усундар менен биргүүнү чечет. Дал ушул максатта эл бийлеген уруулар бири-бири менен куда-сөөк болушат.
Ле Цзею алгач кунбаг Миньцзюсюймиге турмушка чыгат, анын көзү өткөндөн кийин Миньцзюсюйминин иниси Фейванга тиет. Анын башкаруусу алдында усундар кытайлыктар менен чогуу гунндарды талкалап, чоң күчкө ээ болушат. Фейваненин өлүмүнөн кийин тактыга анын Ле Цзеюдан төрөлгөн уулу Юаньгуйми келиши керек эле. Бирок аксакалдар башкаруучу деп башка династиянын өкүлү, Куанван деген адамды шайлашат. Жаңы ажонун кытай ханбийкелерине үйлөнүүгө укугу жок эле, мындан улам ал Лю Цзеюге баш кошот. Бирок ханыша баласынын тактыдан ажырап калышы менен эч келише албай, ханга кол салуу уюштурат. Бирок анын аракети ийгиликке жеткен эмес.
Табуян (XII кылымда жашаган)
Болжол менен 1134-жылы Елюй Даши башында турган кара кытайлар Енисейден Сырдарьяга созулган ири империя түзүүгө жетишет. Борбор калаасы Баласагун (азыркы Токмок шаарына жакын аймак) болот. Елюй Даши өлгөндөн кийин тактыны ээлеп калчу мураскор кичинекей болгондуктан 1143-1150-жылдары элди императордун жесири Табуян башкарып келген. Ал мамлекетти бекемдөөгө басым жасап, кийин анын ишин уулу ийгиликтүү улантып кетет.
Хутулан (болжол менен 1260-1306-жылдары жашаган)
Мирек-аке (XIV кылымда жашаган)
Азыркы Кыргызстандын түштүк аймагында жайгашкан Моголистандын дуглат уруусунан чыккан Пуладчи деген эмири болгон. Анын жери көп экени, карамагына Алайдан тарта Борбордук Тянь-Шанга чейинки аймак кирип турганы маалым. Иш жүзүндө ал Моголистанды негиздегендердин бири болуп, өлкөнүн биринчи ханын тактыга отургузган. Башкаруучунун көзү өткөндөн кийин аталган аймакка маркумдун аялы Мирек-аке жана анын уулу Худайдад баш-көз болот. Кийин Тамерландын аскери Мирек-акени туткунга түшүрүп алат. Летопистердеги маалыматтар боюнча ал Аксак Темирдин тушунда Самаркандда каза табат.