Алтынбек Сулайманов 35 жашында парламентке депутат болуп келген.
— Алтынбек Турдубаевич, "Бир Бол" фракциясы парламентке келгени шайлоочуларына берген убадаларынын канчасын аткарды?
Жогорку Кеңеш мыйзам чыгаруучу орган болгондуктан, биздин фракция үч жылдын аралыгында 100гө жакын мыйзамга авторлош болду. Мындан сырткары, VI чакырылыштагы парламент өз ишин жаңыдан баштаганда токтом чыгарып, анын негизинде инвентаризация жүргүзүүнү, башкача айтканда, мамлекеттин бар байлыгын санап чыгууну өкмөткө тапшырдык эле. Тилекке каршы, ушул күнгө чейин өкмөт аны аткара элек. Биз кийинки айда маселени кайрадан көтөрүп чыгабыз. Жайыттар, көп жылга ижарага берилген имараттар, үлүш жерлер, айтор, мамлекеттин көптөгөн байлыктарын айрым атка минерлер азыр менчигиндей пайдаланып жүрөт. Ошолорду иретке келтириш керек. Мунун ишке ашпай жатканынын бирден-бир себеби бюрократия жана эч бир мамлекеттик орган өзүнө жоопкерчиликти албагандыгы. Президент, Жогорку Кеңеш, өкмөт — эч кимиси эч нерсеге жооп бербейт. Бул Башмыйзамдагы чийкилик же бар мыйзамдардын аткарылбай жатышынын кесепети.
— Мына ошол мыйзамдар ЖК тарабынан жазылат эмеспи. Ушундай башаламандыктын айынан VI чакырылыштагы парламент эле үч өкмөт башчыны алмаштырды. Сандан сапатка качан өтөбүз?
— Орун алмашуудан сумма өзгөрбөй турганын баарыбыз эле жакшы түшүнүп калдык окшойт. Ошол кыска убакыт өкмөт башчы болуп иштеп кеткен эр-азаматтардын баары эле өз элине каршы болбосо керек. Алар да мекени үчүн жакшы нерсе жасап кеткиси келген, тарыхта аты калышын каалаган инсандар да. Демек, бизде башкаруу системасынын туура эместиги, аны алмаштыруу муктаждыгы жаралып отурат. Реформаны ар кандай тармактарда жүргүзүп келебиз. Кайсы премьер-министр келбесин, өз ишин реформадан баштайт. Бири айыл чарба тармагын, башкасы күч түзүмдөрүн же болбосо сот системасын өзгөртүш керек дейт. Жок. Кыргызстан учурда түп-тамырынан бери жаңыланган өзгөрүүгө муктаж. Арменияны алалычы. Кыска убакытта күчтүү реформа жүргүздү. Биз да ошондой чоң-чоң иштерге барышыбыз керек. Мамлекет өзү иштеткенге чама-чаркы жетпеген ишканаларды ижарага берсин. Ижарага берилет дегенден эл коркпосун. Мындан өлкө пайда гана табат.
— Аким, губернаторлорду жоюп салуу керек дегениңиз кандайдыр бир факты, иликтөөлөргө таянган, негизи бар, жогорудагы сиз айткан реформаны жүргүзүүгө багытталган сунушпу?
— Учурда Кыргызстанда 453 айыл өкмөтү бар. Кичинекей өлкө үчүн бул абдан көп. Аларды бириктирип, эки эсеге кыскартыш керек. Бардык мүмкүнчүлүктү өз колдоруна алып, премьер-министр менен түзмө-түз иштешсин. Ошондо ортодогу лента кырккандан башка эч нерсе жасабаган аким, губернаторлордун кереги жок болуп калат. Акимдердин сунуштамасысыз азыр министрлер эч кимди кызматка кое албай калышты. Алар өз туугандарын, партиялаштарын кызматка коюп, районунун ханы болуп алышкан. Айыл өкмөттөр толугу менен акимдерден көз каранды. Акимдин уруксаты жок эч нерсе жасай алышпайт. Кадимкидей эле кабинеттерине алып кирип алып, айыл өкмөттөрүн "пресстеп" өз саясатын жүргүзөт. Район, облус жетекчилерин кыскартуу менен биз бир эле аким, губернатор институттарынан арылбайбыз, РИИБ, облустук, райондук салык, прокуратура жана башка көптөгөн мекемелер жоюлат. Мындай бири-бирин кайталаган мекемелердин бизге таптакыр кереги жок. Өлкөдө жөнөкөй кароолчудан баштап президентке чейин 380 миң мамлекеттик кызматкер бар. 150 миллиард сом бюджетибиз болсо, анын 100 миллиарды эле алардын айлыгына кетип жатпайбы. Биз аким, губернаторлорду кыскартканда жылына аларга маяна катары төлөнчү бир миллиард сомго жакын акчаны үнөмдөп калабыз.
— Кыскартуулар боюнча айта турган болсок, коомчулукта Кыргызстан үчүн 120 депутат да көптүк кылат деген пикир бар. Сиздин оюңузча, эл өкүлдөрүнүн саны канча болушу керек?
— Туура, кичинекей өлкө үчүн 120 депутат да көптүк кылат. Аны эки эсеге кыскартсак болот. Кыргызстанга өз ишин мыкты билген 60 депутат жетет.
— Анда менде мындай кызык суроо жаралууда. Партиялар талапкерлерди көрсөтөөрдө кандай критерийлерге көңүл бурасыздар? Мисалы, "Бир Бол" фракциясынан шайланып келген Аскарбек Шадиев, Лунара Мамытова жөнүндө эмне айта аласыз? Негизи эле мындай кадрлары үчүн фракция моралдык жоопкерчилик тартабы?
— Кийинки шайлоого "Бир Бол" ким менен барат?
— Мен кандайдыр бир кызыкчылыктарды көздөп, партиянын алдыга койгон план, максаттарына туура келбеген башка бир топтогу адамдар менен кошула албайм. Эгер ой-максаты биздин программага шайкеш келип, багытыбыз бир адамдар болсо, биригүүгө ар дайым даярбыз.
— Тойлорго мораторий киргизүү керек деп да айтып чыктыңыз эле. Кененирээк токтолсоңуз, элди кантип "той өткөрбө" деп тыя алабыз?
— Мага чейин деле муну көп депутаттар айтып келишкен. Жашоонун мыйзамы ушундай экен, адамдар жакырланган сайын, өзүнө көңүл бурдурууга аракеттенишет. Азыр элдин карызга батып, кредит алып болсо да той өткөрүүсү, мактануусу негизги максатына айланып калды. Буга бийлик тарабынан тыюу салынышы керек! Мамлекет өзү элге үлгү болуп, той-мааракелерди өткөрүүнү кескин азайтып, атайын мыйзамдарды кабыл алып, анын аткарылуусун көзөмөлдөшү зарыл. Бир жылда өлкө 1-2 эле той өткөрсө жетет. Бул ишти өкмөт кийинки жылдан баштап колго алганы турат. 2019-жылы республикалык деңгээлдеги той-аштар болбойт.
— Мен парламентке 35 жашымда келдим. Ага чейин ишкерлик менен алектенгем. Мамлекеттик кызматкер болуп бир да күн эмгектенген жокмун. Депутаттыктан кетсем деле кайра бизнесимди улантам деген ойдомун. Мамлекеттик кызматка барганга каалоом жок.
— Президенттик аппараттын жетекчисинин мурдагы орун басары Икрамжан Илмияновдун сурак иштеринде бир топ аткаминерлердин, анын ичинде сиздин да атыңыз аталгандыгы тууралуу маалымат социалдык тармактарга жарыяланды. Тактап кетсем, депутат Исхак Пирматовдун соттук иштерин сиз Илмиянов аркылуу акча сунуштап "бүтүрүп" бергениңиз айтылат. Буга өзүңүздүн жообуңуз кандай?
— Мунун баары жөн гана каралоо. Менин Икрамжан Илмиянов менен мамилем бар, аны танбайм, бирок айрым адамдарга окшоп өтө жакын санаалаштарынан болгон эмесмин. Башкача айтканда, Илмиянов менен кимдир бирөөнүн маселесин чечип бергенге ортого түшө тургандай жакын эмес элек. Андыктан бул маалымат калп.
— Сизди калк чоң муштум, ачуусу чукул эл өкүлү катары таанып калды. Ошондой эле "каралар" менен байланышы бар деген да сөздөр айтылат. Чын эле байланыштасызбы?