Кийин аларды Латвия ССРине каршы иштеринде – бүлгүн салуу аракеттеринде пайдаланганы айтылат "Пенсиядагы баш кесерлер. ЦРУнун кызматындагы латыш улутчул кылмышкерлери" докладында. Документ "Тарыхый эскерүү" фонду тарабынан даярдалганын РИА Новости жазды.
Ал коомчулукка ушул жума ортосунда тааныштырылды. "Аталган докладда жарыяланган маалыматтар Экинчи дүйнөлүк согуш тушунда ЦРУнун латвиялык тыңчыларынын басымдуу бөлүгү улутчулдарга кызмат өтөшкөнүн ачык тастыктап турат. Ошондой эле бул тыңчылардын көпчүлүгү адамзатка каршы, анын ичинде Холокост, Ленинград блокадасында жай калкка каршы жазалоочу операцияларга түз катыштыгы бар", — деп жазылган документте.
Иликтөөдө Латыш СС легионери Янис Цирулистин кызматташтыгы жөнүндө маалыматтар камтылат. Ал Новгород областындагы Жестяная Горка кыштагындагы жай жарандарды, анын ичинде аялдар жана балдарды массалык өлтүрүүгө активдүү катышкан. ЦРУнун жашыруун маалыматтарын ачып, анын анализинде негизделген докладда америкалык чалгын кызматынын бул тыңчыларынын арасында "Даугава шумкарлары" (Daugavas Vanagi) уюму, анын ичинде анын башкаруу тобу өзгөчө ролду ойногон.
Ал Экинчи дүйнөлүк согуштан кийин Бельгиядагы аскер туткундарынын лагеринде мурдагы Латыш СС легионерлери тарабынан түзүлгөн. Уюмдун борбору батыш германиялык Мюнстер калаасында, ал эми филиалдары Батыштагы 12 өлкөдө, анын ичинде АКШ, Англия жана Канадада жайгашкан. Уюмга тогуз миңден ашуун кишини бириктирип турган 130га жакын жергиликтүү бөлүмдөр кирген.
Советтер Союзу ыдыраган соң уюмдун бир бөлүмүн Латвияда ачышкан. Азыр Daugavas Vanagi бөлүмдөрү Латыш СС легионунун көп ардагерлери жашаган бардык өлкөлөрдө бар. Дал "Даугава шумкарларынан" улам Латвияда жыл сайын 16-мартта Латыш легиону эскерилет.
"ЦРУнун латыш агентурасындагы улутчул шериктештер жана кылмышкерлер ашкере топтолгон, ал эми Daugavas Vanagi уюму америкалык чалгындоо кызматынын латвиялык багыттагы негизги активи болушу мүмкүн", - деп айтылат докладда.
Анын авторлору эмнеге ЦРУ адамзатка каршы кылмыштарга катышкан адамдарды тандаганын мындайча түшүндүрүшөт: "Улутчул кылмыштарга катышканы жалданчу талапкерлер үчүн артыкчылык болгон эмес. Кеп кызмат полициянын улутчул структуралары тарабынан түзүлгөндүгүндө".
Докладды түзгөндөр полициянын мурдагы кызматкерлери байланыш чөйрөсү кеңири жана ыкчам иштерге жөндөмдүүлүгү менен пайдалуу болушкан.
"ЦРУ полиция кызматкерлерин тартууну эп көргөн, ал эми алар улутчул кылмыштарга активдүүлүк менен киришкен", - деп белгилешет тарыхчылар.
Соңку жылдары россиялык укук коргоо органдары, изилдөөчүлөр жана тарыхчылар "Мезгил менен чектелбейт" долбоорунун алкагында гитлерчилердин СССРдин жарандык калкына каршы көп кылмыштарын аныктап чыгышты.
2020-жылдын октябрында Россияда геноцид жөнүндө биринчи соттук өкүм чыгарылды. Новгород областындагы Жестяная Горка кыштагынын тургундарын өлтүрүүнү сот геноцид деп тапты. 1942-1943-жылдары ал жакта 2,5 миңден ашуун киши өлтүрүлгөн.
Тергөө комитетинин жетекчиси Александр Бастрыкин да согуш жылдарындагы Германиянын саясатын геноцид деп атаган. Экинчи дүйнөлүк согушта Советтер Союзу жай жарандарын көп жоготконун айтат ал. Ошондой эле А.Бастрыкин быйыл Тергөө комитетинде улутчулдук жана тарыхты бурмалоого байланышкан кылмыштарды иликтөө боюнча бөлүм түзүлөрүн билдирди. Ал бөлүм массалык киши өлтүрүүгө күнөөлүүлөрдү издеп, тарыхый фактыларды бурмалоонун алдын алмакчы.