Учурда элеттик жаратман каралбай жаткан адырдан тонналаган мөмө-жемиш жыйнап, аны чет өлкөгө сатып келет. Sputnik Кыргызстан агенттигинин кабарчысы эмгекчил багбандын бакчасын көрүп, маек куруп кайтты.
— Сиздер өздөштүргөн жердин аянты 60 гектар экен. Ишти баштоодо кандай тобокелчиликтерге бардыңыз?
— Кичинекей кезимден эле бир туугандарым менен багбанчылыкка кызыкчубуз. Жети-Өгүз районунда өрүк көп өсөт эмеспи, мектепте окуп жүргөн кезде эле өзүмдүн айылымдан өрүк алып башка айылга жеткирип акча тапчумун. Күнүнө 1 000 сомдой пайда көрчүбүз. Ошондо чоң аянтка тигип, жүк ташуучу унаалар менен сатса болчудай экен деп ойлоп койгом. Ал жылдары мал чарбачылык менен алектенип, бука байлачубуз. Бул жерлер мурун жайыт багытында пайдаланылып каралбай эле жаткан. Анан биз үй-бүлөбүз менен кеңешип, 49 жылга ижарага алып өздөштүрө баштаганбыз. Каржы маселесинен улам башында көчөт тандоого да мүмкүнчүлүк болгон эмес. Ким көчөтүн карызга берсе ошонукун тикчүбүз. Азыр ойлосом аябай тобокелчилик кылыптырбыз. Тааныштарым "чыгашага учурап, карызга батып, алапайыңды таппай отуруп калат болушуң керек деп ойлочубуз" деп айтып калышат. Бирок шаарда иштеген агам, эжем тапканын берип, биз болгон акчабызды салып отуруп учурдагы даражага жеттик. Азыр 60 гектар жерде алма, өрүк, кокон гилас, алмурут бар. Кийинки жылдары карагат дагы тигели деп турабыз. Анын көчөттөрүн Украина, Польшадан алып келип, бул жактан көбөйтүп жатабыз.
— Жаңы баштаган иште кыйынчылыктар, бут тосуулар болбой койбойт эмеспи...
— Башында күчкө салып эле 30 гектарга көчөт тигип салганбыз. Эми элестеткиле, ошолорду бир жыл трактор менен суу ташып сугарып жүрдүк. Бул жакка союз маалында жердин алдына салынган темир түтүктөр аркылуу суу келчү экен. Насостук станциянын кызматкерлерине чоң рахмат, алардын жардамы менен ишибиз алдыга жылган. Убагында таланып-тонолуп кеткен түтүктөрдү жамап, өзүбүзгө 5 000 метр кубдан ашык суу баткан чакан суу сактагыч курдук. Бут тосуулар көп эле болду. Көчөттөрдү отургузгандан кийин тегеректеги чабандар малын ээн-эркин жая албай, алар тааныштарына кайрылып, укук коргоо органдарына арыз жазып тоскоолдук кылышты. Милиция бизге карата иш козгогонго чейин барган. Дагы жакшы, тиешелүү уруксат кагаздарыбыз болгондуктан бизди көпкө чейин сүйрөй алышкан жок. Ыраматылык чоң атам баштагандан кийин таштаба деп айтып, бизди күжүрмөн болууга үйрөткөн. Талаада кыйналганыман отуруп алып ыйлап, көз жаш токтогондо кайра суу сугарып, арык чаап жүрө берген күндөр өткөн. Кээде ошолорду эстеп алып күлөбүз. Адам кыйынчылык өтүп кеткен соң аны унутуп калат экен.
Нан жасап сатканыман уялчумун... Кыргызстандык ишкер келиндин ийгилиги
— Чарбаңыз көлдүн жээгинен алыс, кумдак, ак топурак болгон жерде жайгашкан экен. Бул жагы бир топ эле кыйын болуш керек?
— Бакчабыз калк жашаган аймактан алыс, аянтта суу тартыш. Лабораториядан да жердин асылдуулугу өтө төмөн экен деп бүтүм чыгарышкан. Адистер мындай жерди иштетүүдө зыянга учурайсың дешкен. Түркиядан алып келинген жер семирткичтерди колдонуп жатабыз. Мурун кагырап эле турган талаа укмуш жашылданып калды. Азыр бакта чөптүн түрү чыгып, кыргоол, кашкулак, түрдүү чымчыктардын мекенине айланды. Мурун бир дагы тирүү жан жок болчу. Кыргоолдор басып чыккан балапандарын ээрчитип жүрүшөт, коендун көптүгүн эми айтпа. Майда-чүйдө аңчылык кылып жүргөндөрдү да бакка киргизбейбиз. Кыскасы, азыр багыбыз жан-жаныбарлардын тынч жайына айланды.
— Чарбаңыз учурда канча адамды жумуш менен камсыз кылат?
— Түшүм жыйноо маалында 80ге жакын адам иштейт. Жыл сайын январь айында бактарды кыйыштырып, аны жазында бүтөбүз. Ошол маалда, сугат учурунда онго жакын тургун туруктуу эмгектенет. Андан сырткары, өзүбүз да иштейбиз.
Аялмын деп үйдө отура бербеш керек. Шаардык дыйкан келин менен маек
— Он жылдан бери багбанчылык менен алектенип келет экенсиз. Ишкерликтин бул түрү кирешелүү эле бекен?
— Кудайга шүгүр, жакшы эле. Ошол эле маалда түйшүгү да арбын. Бир нече жыл мурун салган каражатыбыздын пайдасын эми көрө баштайбыз. Жылдан-жылга алган мөмө-жемишибиздин көлөмү көбөйүүдө. Түшүмдү сатууда такыр көйгөй жок. Мөмө-жемиш көп болсо, талаадан эле дүңүнөн кымбат алып кетишет. Буюрса, алдыда чет өлкөгө өзүбүз ортомчусуз алып чыгабыз. Былтыр үч фура өрүк, он тоннадай кокон гилас сатканбыз. Быйыл жазында үшүк жүрүп кеткендиктен беш тоннадай кокон гиласты чет өлкөгө жөнөттүк. Анын көпчүлүлүк бөлүгү Россиянын шаарларына кетти.
— Ысык-Көлдүн алмасын, өрүгүн кыргызстандыктар гана эмес, чет элдиктер да мактайт. Элеттиктерге кандай кеп-кеңеш бересиз?
— Ооба. Бизден сатып алган ортомчулар россиялыктар Ысык-Көлдүн өрүгүн атайын күтүшөт деп айтып калат. Кыргызстандын бардык жерине бак-дарак, мөмө-жемиш тигип, киреше тапса болот. Ишимдин аркасы менен Өзбекстан, Казакстан, Россиянын көп жерлерине барып калдым. Ошондо Кыргызстандын жери багбанчылыкка эң сонун экенине көзүм жетти. Биздин элде билгени да, билбегени да болбойт деп айта берет. Он жылдан бери ушул бакты иштетип келе жатабыз. Ар бир ишке илимий мамиле кылып, билимдүү адистердин кызматын колдонсок, бул тармак көп киреше алып келип, көптөгөн адамдар да жумуш менен камсыз болот эле.
— Мөмө-жемиштерди кайра иштетип, даяр продукцияны өндүрүп чыгууга кандай карайсыздар? Алдыда кандай пландар бар?
— Өткөн жылы колубуздан келишинче алма, өрүктөн шире чыгарчу чакан цехти ишке киргиздик. Буюрса, кошумча жабдууларды алып кеңейтебиз. Антпесе тонналаган өрүк, алма жерге түшүп, жөн эле чирип калууда. Пландар боюнча айтсам, жакшы көчөттөрдү дыйкандарга арзан баада сунуштайбыз. Ал үчүн өзүбүздүн питомникти иштете баштадык. Көлдүктөрдү карагат өстүрүүгө үндөп, ар бир тургундун үлүш жеринде жок дегенде 10 же 20 сотых карагаты болсо экен деп жатам. Себеби ишкерлер аны көп көлөмдө, жогору баада сатып алууга даяр экенин билдирүүдө. Өзүмдүн эле чарбам эмес, жалпы эл өнүксө деген тилегим бар.
Колу-бутуман ажыраганыма өкүнбөйм. Павлония багын өстүргөн Монкоев менен маек
— Өлкөдө канчалган гектар жер өздөштүрүлбөй жөн эле жатат. Алардын аянтын азайтуу үчүн элеттиктер кандай жардамга муктаж?
— Мамлекет дыйкандарга керектүү лабораторияларды ишке киргизип, кесипкөй адистерди даярдап берсе жакшы болмок. Анткени биз ушул жактан кыйынчылыктарды байкап жатабыз. Коңшу мамлекетке чыкканда ал маселелер жолго салынганын байкап жүрөм. Ошого жараша дыйкандардын ишинин жыйынтыгы көрүнүп, жыйнаган түшүмү арбын болмок.