Ал кара сөздү катыра жазган, алардын ичинде эпос өзөктүү "Теңири Манас" романы кыргыз барда окула берүүчү, улам кийинки муунду өзүнө тарта берчү көөнөргүс мурас катары казынабызды байлыкка толтурду.
Ашым Жакыпбеков мыкты котормочу, киносценарист, анчалык өзүн ачып бере албай калган акын ("Ысык-Көлдүн кызгалдактары" фильминдеги обонун Мукан Рыскулбеков чыгарып Гүлсүн Мамашова ырдап чыккан "Издеп жүрөм", ошол эле обончунун "Көчө" фильмине чыгарган "Аппагым" деген ырлардын тексти ушул авторго таандык). Ошондой эле кино жана басма тармактарынын таанымал уюштуруучусу. Мына ошол жазуучуну окурман чөйрөсүнө адеп тааныткан алгачкы чыгармаларынын бири "Айкашка".
Биз бүгүн Ашым Жакыпбековдун ошол "Айкашка" деген чыгармасы тууралуу 8 факт сунуштайбыз.
Аңгемеби, повестпи? Бул чыгарманын жанры аңгемеге киреби, повестке киреби деген талаш маал-маал чыга калат. Арийне аңгеме чакан жанр, көлөмү повестке караганда кыска, каарманы да аз болот. Бирок дайым эле бул чен сактала бербейт. Орус адабиятчылары Михаил Шолоховдун "Адамдын тагдыры" аңгемесин романга тете деп жүрүшөт. Мындай талаштар Касымалы Баялиновдун "Ажар" деген чыгармасын аңгеме деп да, повесть деп да атагандардын, Мукай Элебаевдин "Узак жолун", Чыңгыз Айтматовдун "Гүлсаратын" повесть деп да, роман деп да атагандардын арасында кездешет. "Айкашканы" да ошентип карашат. Мындай аңгемени повесть деп кароонун себеби анда өтө көп мезгил аралыгындагы окуялар автордук баяндоодо ачылып, эки муундун бир атка байланыштуу тагдыры, салт жана цивилизация конфликти көрсөтүлөт.
Калемдеш досунун баасы. Жазуучу, публицист Кеңеш Жусупов да Ашым Жакыпбековдун муунунан. Анын аталган чыгарманы мындай баалаганы бар: "Окурман аңгемедеги карыя Кылычбекти сыйлап, аяп, тагдырына кызыгат, а Сарыбекке жини келип, аны жек көрөт, андай адамды турмушта көргүсү келбейт. Менимче, аңгеменин, дегеле чыгарманын мөрөйү ушул — адамдын ички дүйнөсүн удургутуп, сезимин курчутуп, рухун байытып туруу. "Айкашкада" адатта биз көнүп калган өтө чиеленишкен чоң окуя, сюжет жок сыяктанат. Ар бир окуя жөнөкөй тизмектүү айтылганы менен турмуштун, каармандын кайгы-муңу, ички көркөм шайкештикте бирине-бири ширелишип турат. Жазуучу бир эле окуяны ээрчибей, адамдын ички сезимин сүрүштүрүп келип, турмушта биз майда деп баамдаган окуяларга иргеп-таап сөз менен, ой менен, турмуш чындыгы менен кызыктуу, чебер кынаптаган. "Айкашка" аңгемесин повесть деп атаар элек. Мындай баркка бардык жагынан төп келип турат" (Жусупов К. Асыл сөзгө таазим / китепте: Жусупов К. Жаншерик. Жыйнак. – Б.: Бийиктик, 2007. – 258-б.).
Жазуучу саяпкердик өнөрдүн сырларын таамай чагылдырат. Аңгемеде кыргыздардын саяпкерлик өнөрү, жылкыга сын берген кыраакылыгы, билгилиги абдан кылдаттык менен көрсөтүлөт. Мындай учурду тексттен окуйлу: "Кылычбек эшик алдына жая салынган таар үстүндө атына жем деген үч кошууч буудайдын ташын терип отурганда таягын белине туура кармап, бүчүлөнбөгөн ичигинин эки өңүрү жер чийип, Турсуналы карыя келди. Саламдашкан соң ал дубалга далысын сүйөй отуруп, жерде жаткан ат тезегин таягынын учу менен серпип таштады да, акырда турган Айкашканы сынай карады.
– Күлүгүңдүн табы кандай? – Кылычбек туруп барып атына жем илди.
– Табын жакшы келтире албай жүрөт окшойм.
– Ичинде ысыгы барбы дейм? Тезеги таза эле…
Кылычбектин баятан берки кыймылынан көз айрыбай, анын ат бакканга ашкере дилгирлигине таңыркап, ичинен анча жактыра бербей отурган Турсуналы эми аны эмне үчүндүр аяп кетти. Эсирген тигил ат Кылычбекти үзүрсүз мээнетке салып, эзип жүргөндөй сезилди ага. Бирок бул сезгени Кылычбекке жакпасын билип, ачыкка чыгарбай, жөн гана калыстыгын айтты:
– Ысыгы бар мал ушунча семирчи беле. А көрө байгеге эттүүлүк кылып жүрөт го. Жайында жакшылап тер алынбаган окшойт.
– Жакшы эле алынгансыган, ким билет…"
Мына ушул жагынан да аңгеме өтө чындыкка жакын, элдин турмушуна таянуу менен жазылган.
Аңгемедеги этнобилимдер жана тилдик табылгалар. 20дан жаңы эле оогон жаш жазуучу жылкы таптоонун, багуунун жана байгеге салуунун көп сырларын, ыкмаларын биле турганын көрсөткөн. Күлүктүн сын-сыпатын, жүрүш ыргагын эле сүрөттөө үчүн кыргыз элинин көөнө сөздөрүн тапкычтык менен урунганы чыгарманын дагы бир ийгилиги болгон. Мындай ийгиликтерге жетишинин себеби — жаш чагынан жылкычылык кесибиндеги адамдар менен аралаша жүргөндүгүндө эле.
"Айкашка" темасына кайра кайрылмак эле... Жазуучу өмүр соңунда журналисттерге берген маектеринин биринде "Теңири Манас" романын жазып бүтөрү менен "Айкашка" темасын кеңейтип жазарын, ат жалында өткөн кыргыздардын адам жана ат проблемасын, Алтайдан Ала-Тоого алып келген аттар тууралуу дагы бир чыгарма жазарын ниет кылган экен. Бирок ал максаты ишке ашпай калды...