Бишкектин мэри Азиз Суракматовго көпчүлүк үңүлө көз салып турган чагы, ананчы… Себеби, ага чейинки калаа башчыларынын көбү кызматынан кезектеги чырдан улам кол жууп келет. Калаанын жаңы башчысы булардын баарын эске алуу менен саясаттан оолак болууну чечкен көрүнөт.
Суракматов менен шаарды өнүктүрүү, борбор калаа мектептеринин аты чыккан директорлору, тартыш болгон унаа токтотуучу жайлар, аң-чөнөктөрдү жамоо ишиндеги мафия жана башка көп нерселер туурасында кеп козгодук. Чарбачыл Суракматов жеке жашоосу жана саясаттан кыйгап өтүүнү ылайык көрдү.
Жаңы мэр менен Sputnik Кыргызстан маалымат агенттиги жана радиосунун шеф-редактору Эркин Алымбеков аңгемелешти.
— Бишкек — чакан шаар. Аны көркүнө чыгарып коюу татаалбы, кандай дейсиз?
— Алматынын бюджети 1,5 миллиард долларга чыгат. Бишкектин бюджети — 120 миллион доллар. Болжол менен 12 эсе аз. Бишкекти кулпуртуу үчүн акча керек. Кандай иш болбосун, башат каржылоону талап этет. Эгер биз резерв издөө жолу менен шаардын бюджетин көбөйтө алсак, анда, менимче, шаарды ыңгайлуураак, коопсуз, мурдагысындай жашыл кыла алабыз.
— Ал каражатты кайдан алуу боюнча пикирлер барбы?
Бүгүнкү күндө жер салыгы боюнча эле 300 миллион сом жана жер ижаралоо үчүн миллиард сомдун тегерегинде аласабыз бар. Ага кошумча, муниципалдык мүлктү пайдалануу боюнча да карыз болгондор жок эмес. Резерв бар, эгер мамлекеттик-жеке өнөктөштүк так иштей баштаса, шаарда биз бизнеске ыңгайлуу шарттарды түзсөк, Бишкектин салык базасы кеңейип, ага жараша шаардын бюджетинин көлөмү көбөйөт деп ойлойм. Менимче, ал каражат менен шаар тургундары самап келе жаткан көптөгөн жакшы долбоорлорду ишке ашырууга болот.
— 2019-жылдан тарта "Жоруктар жөнүндөгү" кодекс күчүнө кирет. Билишимче, анда көчөдө түкүрүнүү, белгиленбеген жерге таштанды ыргытуу сымал жаман адаттарга айып салуу каралган. Буга үмүт артасызбы? Бюджет резерви жаатында дегеним.
— Жаңы кодексти талдап көрөбүз, менимче, ал бюджеттин бир бөлүгүн толуктайт. Бирок андай айыптардан көп акча чогулта аларыбызга көзүм жетпейт. Көбүнесе шаардыктарды тартипке салса керек. Бул "Тазалыкка" көмөк болот.
Коомдук транспорт
— Коомдук транспорт көйгөйүн кантип чечүүгө бел байлап турасыз? Шаарды маршруткалардан арылтып, жер үстү менен жүрүүчү метро боюнча да кеп козголгону жадыбызда.
— Муниципалдык автобус жана троллейбустардын санын көбөйтүү маселеси турат. Маршруткалар өз милдетин аткарып, эл ташууда. Бишкектин учурдагы коомдук муниципалдык транспорт жетишсиздигин ошолор толтуруп жатат. Андыктан, аларга рахмат айтууга тийишпиз! Маршруткалардан таптакыр эле баш тартып салгыбыз келбейт. Алтургай, балким, биз акырындап чоң жүк ташыган автобустарды да жеке колго өткөрөрбүз. Бул дагы мамлекеттик-жеке өнөктөштүк.
— Автолордун техникалык абалына кандайдыр талаптар коюлабы? Азыр маршруткалардын басымдуу бөлүгү мышык ыйларлык абалда эмеспи.
— Тендердин талаптарынын бири — транспорттун жылы, мисалы, 5 же 7 жылдан өйдө болбоого тийиш.
Экинчиден, айдоо маданияты, салондун тазалыгы, алардын ишин көзөмөлдөп тура алгыдай борбордук серверге туташтырылган камеранын орнотулушу. Менимче, тендердин талабына катаал шарттардын тизмесин киргизебиз.
— 2017-жылдын декабрында мэрия "Газпромдун" акчасынын эсебинен 350 жаңы автобус сатып алары жар салынган. Бирок ал убаданы азырынча эч ким аткара элек. Биз ал автобустардын келишин күтсөк болобу?
— Мэрия менен "Газпромдун" ортосунда андай келишим бар. Ал макулдашууну жүзөгө ашыруу үчүн "Газпром" түндүк-батыш бөлүгүндөгү базасында унааларга газ толтуруучу чоң станция курган. Белгилүү бир каражат жумшалгандан кийин кандайдыр себептерден улам ал долбоор тоңдурулган. Ишкананын өкүлдөрү менен жолуктум, сүйлөшүүлөрдү уланттык, менимче, мэрия бул милдеттенмелерди аткарууга тийиш. Жакын арада газ менен жүрүүчү чоң автобустарды сатып ала баштайбыз.
Унаа токтотуучу жайлар
— Бишкекте унаа токтотуучу жайлардын жоктугу чоң көйгөй. Борбордук көчөлөрдө көп байкалат. Бул маселе кандай чечилет?
— Таңдан кечке чейин машинасын көчөдө токтотуп туруу кожоюнунун капчыгына канча чыгым алып келерин болжолдуу түрдө биле алабызбы?
— ЦУМдун айланасында унаа токтотууга саатына 40 сом алынат. Менимче, тарифти бир аз төмөндөтүүгө болот. Ошентсе да муну Бишкек шаардык кеңеши чечет. Бирок, жеке оюмда, эгер айдоочу бир күндө эмне үчүн 200 сомдун тегерегинде акча төлөшү керектигин билсе, машинасын көчөгө коюудан мурун жети өлчөп, бир кесип калат деп эсептейм. Маңызында, мен жөө жүргүнчүлөр үчүн ылайык шаарды самайм.
Бүтпөгөн аң-чөнөктөрдү жамоо иши
— Бишкектеги Түштүк магистралы 2009-жылы курулган. Жолду жамоо иштери ал тилкеде жүргөнү эч эсимде жок. Айтайын дегеним, сапаттуу курууга күчүбүз жетет да. Жыл сайын Бишкектин жолдорундагы аң-чөнөктөрдү жамоо ишинин аркасында бул ишке бөлүнгөн каражат менен жан баккан чоң мафия турат деген пикирлер көптөн бери айтылып келет. Жолдордун сапатсыз оңдолушуна бөгөт коюуга кандайдыр чара көрөсүздөрбү?
— Азыр курулуп жаткан жолдордун сапаттуу болушуна умтулабыз. Эки апта мурун үлгүлөрүн алып, сапатын текшерүүгө көз карандысыз серепчилерди тарттык. Бүгүн курулуш сапатка ылайык. Мурда оңдолгон (алар мен кызматка киришкенге чейин жасалды) жолдор көпкө кызмат өтөп берет деп үмүттөнөм.
Жаңыдан оңдоло турган жолдордун сапатына биз тыкыр көз салып турмакчыбыз. Ага жетише алсак, жол жамоо иштери аз болот. Балким, сапаты мыкты болушу үчүн жамоо иштеринин жаңы ыкмасын киргизип каларбыз.
Борбор шаардагы мектеп директорлору
— Көпчүлүк баш калаанын мектептеринин директорлору өздөрүн президенттен кем сезишпейт деп эсептейт. Ар кыл ыктыярдуу-мажбур түрдө ата-энелер фонддору ачылууда…
Биз бул багытта иш алпарып, тартипти орнотууга тырышабыз.
— Ал фактылардан кабарыңыз бар экендиги да жакшы.
— Ооба, биз алар тууралуу билебиз.
Турак жай ээлеринин жолдоштугу (ТЭЖ)
— Муниципалдык тепкичтин төмөнкү бутактарына мындан ары да ыйгарым укук берүүнүн зарылдыгы барбы, тагыраак, ТЭЖге (Турак жай ээлеринин жолдоштугу)?..
— Бизде муниципалдык аймактык башкармалыктары — ЖАБ, ТЭЖ, үй комитеттери, кварталдык башкармалыктар иштейт. Аларга көбүнесе санитардык тазалоо, каражат топтоо, өз ээлигиндеги үй жана кварталдарды кармоо жагынан көп укук берүүнү пландоодобуз. "Тазалык" шаардын чордонун жана борбордук көчөлөрдү гана камтууга үлгүрүп жатат. Ал эми сиз сураган аймактарда таштанды айлап чыгарылбай калууда, ирригациялык тутуму жарактан чыгып, бак-дарак куурап, сугат жүрбөйт. Мында биздин үй комитеттери жана муниципалдык аймактык башкармалыктардын катышуусунда жарандарды да ишке тартууга тийишпиз.
Каражаттын кайсы бир бөлүгү аларга түшө тургандай жол карап жатабыз. "Тазалык" кызматына чогулган каражаттын, маселен, 10 пайызы дейли. Муниципалдык аймактык башкармалыктарыбызды шыктандыруубуз зарыл. Бул короо шыпыргычтардын мээнет акысына, жабдыктарды сатып алуу, таштанды чыгаруу, жашылдандыруу, ирригациялык тутумду оңдоп-түзөөгө жумшалат.
— Борбор шаарды жашылдандыруу демекчи, 9 миң сомдук көчөттөрдү сатып алуу окуясы эсибизде. Көчөт сатып алуу боюнча кандайдыр пландар барбы, ал муниципалитеттин бюджетин канчалык кемирет?
— 9 миң сомдон көчөт сатып алуу боюнча шаардыктардын жемесинен кийин биз бүгүн өз питомнигибизди куруу камындабыз. Менимче, биздин көчөттөрүбүз мурда сатып алынгандардан алда канча арзан түшөт. Бул маселе эколог менен шаар тургундарынын катышуусунда коомдук көзөмөлдө болот, биз көчөт жана кырчындар тууралуу маал-маалы менен элди маалымдап турмакчыбыз.
Бишкектин борборундагы курулуштар
— Баш калаанын чок ортосунда курулушка тыюу салуу керек деген пикирлерди колдойсузбу?
Бул долбоор келечегинде алтын чарчыда канча киши жашоого болорун тактайт. Канча инженердик түйүн, трансформатор зарыл, калктын, мектеп, бала бакча, бизнес түзүмдөрү, соода борборлору, транспорт, ж.б тегиз жете тургандай кандай коммуникациялар өтөрүн аныктап берет.
Долбоор шаардык кеңештин талкуусуна коюлганда коомдук угуулар башталат. Мэрия менен башкы архитекторду бардык тараптардын кызыкчылык жана пикирлерин эске ала турган калыс катары көрүп турам.
Шаарды кеңейтүү
— Шаарды Түштүк магистралдан ары кеңейтүү боюнча кандай пландар бар?
— Совет убагында эле Түштүк магистралдан жогору көздөй тектоникалык жарака бар экендиги айтылып келген. Аны сиздер эске алып жатасыздарбы?
— Ооба. Жогоруда айтылган толук пландоодо сейсмотуруктуу курулуш, шаар куруу институттарынын бүтүмдөрү камтылган. Ал жаракада үйлөр курулбайт.
— Шаарда жаңы көрктүү жайлар, кызыктуу, өзгөчө эстеликтер, аянтча куруу жагын караштырдыңыздарбы?
— Быйыл 7 сквер куруп жатабыз, аягына чыгалы деп калдык. Келерки жылы дагы 10 сквер. Эскиздери иштелип чыгууда. Ошондой эле Бишкек баатырга эстелик тургузууну да планга киргизгенбиз, эскизине кайрадан сынак жарыяладык.
— Социалдык медиада сизге карата айтылган пикирлер боюнча эмне дейсиз? Дегеле, көз салып турасызбы?
— Ооба, пикирлер бар, сындар айтылат. Аларды эске алууга аракет кылабыз.