Жеңижоктун "Аккан суу" ыры туурасында алты факты

© Sputnik / Михаил Маркив / Медиабанкка өтүүБлокнотко жазып жаткан адам. Архив
Блокнотко жазып жаткан адам. Архив - Sputnik Кыргызстан
Жазылуу
Бул чыгарманы кезегинде акын жети күн тынбай айткан дешет замандаштары.

Аккан суу темасына кыргыз акындарынын ичинен Жеңижок, Токтогул, Барпы акын кайрылган. Анын ичинен бүгүн "улуу акын Жеңижок, айтышарга теңи жок" залкар Өтө Көкө уулунун "Аккан суу" санат ыры туурасында алты фактыны айтып беребиз.

Түгөлбай Сыдыкбековдун Көк асаба романы. Архив - Sputnik Кыргызстан
"Көк Асаба" романы туурасында кызыктуу 10 факты
Жети күн айтылган санат. Замандаштарынын эскерүүсүндө Жеңижок акын бул ырды жети күн тынбай айткан. Бул туурасында акын өзү да 

"Жети күн, бир түн айтсам да,
Түгөнбөгөн аккан суу.
Аккан, аккан, аккан суу,
Аманат жанга жаккан суу!..", — деп ырдаган. 

"Аккан суу" — 801 саптан турат. Ырда Жеңижок адам менен табияттын өз ара байланышын, андан сырткары суунун касиеттерин санап, анын жан бүткөндүн жашоосу менен чеберчиликте байланыштырып, баяндап отурат. Ал нускоочулук ыкмасы менен суу кадырын пенде билбээрин айтып, бирок, ага ыраазычылык мотивде аяктайт.

Акын сууну диний мааниде чечмелеп берген. Жеңижоктун он сегиз миң ааламды, адалын да, арамын да тазалап чыккан "Аккан суудагы" философиялык ой-туюмдары бала кезинен "кыргыз эшен" атыккан диний аалымдан билим алгандан тарта калыптана баштаган. Ал эми берки эки акын — Токтогул менен Барпыда бул тема башкача өңүттө баяндалат.

Элдин ырчылардын репертуарында. "Аккан суу" кыргыздын комузда кол ойноктон бир топ ырчылардын, дастанчылардын репературында ырдалып жүрөт. Бир катарлары жалгыздап ырдаса, ал эми ырчы Роза Аманова жетектеген "Маржан" тобу биринен сала бири кезектешип аткарып келишет.

Төлөгөн Касымбековдун жыйнагы. Архив - Sputnik Кыргызстан
"Сынган кылыч" туурасында 12 кызыктуу факт
Залкарга залкардын берген баасы. "Жеңижоктун "Аккан суудан" тарта, жер, суу, адамзат туурасындагы ырдаганы өз алдынча билимдүү, ойчул акын болгонун айгинелеп турат" деген баасын берген улуу жазуучу Айтматов. Ал эми публицист Советбек Байгазиев "Аккан суу" — кыргыз баласынын сууга болгон урматынын символу" деп атаган.

Акындын даанышмандыгы жана тилдик өзгөчөлүгү. Чыгармада пинаа, мудаа, чеңгек, паренде сыяктуу бир катар сөздөрдү кездештиребиз. Андан сырткары "Суу сыйлаган зор болор, суу кордогон кор болор" деген сыяктуу эл оозуна тарап кеткен саптары бар. 

Ал эми даанышмандык менен алдын ала көрө билгичтик кылып,  

"Этек жагың буулса,
Көл болосуң аккан суу,
Чөлдүү жерге барганда
Алтын менен күмүшкө,

Тең болосуң аккан суу!..",— деп ошол кезде эле айткан. Акындын айткандары азыркы глобалдуу маселелердин бирине айланып бара жатат. Эксперттер, экологдор жакынкы 20 жыл аралыгында суунун таңкыстыгы жаралып, ал алтындан да кымбат болорун айтып келишет.

Жаңылыктар түрмөгү
0